أکثروا من أن تدعوا الله فان الله يحب من عباده المؤمنين أن يدعوه و قد وعد عباده المؤمنين بالاستجابة و الله مصير دعاء المؤمنين يوم القيامة لهم عملا يزيدهم به في الجنة [1] ؛ به درگاه خداي متعال فراوان دعا کنيد؛ زيرا خدا دوست دارد که بندگان با ايمانش به درگاه او دعا کنند و به آنها وعده اجابت داده است. خدا دعاي مؤمنان را در روز قيامت به صورت عملي در ميآورد که با آن در بهشت بر پاداش و جايگاهشان ميافزايد.
دعا و کوشش دو راه رسيدن به اهداف و آرزوها است. هيچ کدام از اين دو کار بر ديگري برتري ندارد و هر دو با هم انسان را به نتيجه دلخواه ميرساند، درست مانند دو رشته سيم که با يکديگر لامپ را روشن ميکنند. همان خدايي که فرموده است: «و أن ليس للانسان الا ما سعي [2] ؛ براي انسان جز حاصل تلاش او نيست» و «و أن سعيه سوف يري [3] ؛ [نتيجه] کوشش او به زودي ديده خواهد شد»، در جاي ديگر ميفرمايد: «قل ما يعبؤا بکم ربي لولا دعآؤکم [4] ؛ بگو اگر دعاي شما نباشد، پروردگارم هيچ اعتنايي به شما نميکند».
هيچ کدام از اين دو به تنهايي و بدون وجود ديگري ثمربخش نيست. همان طور که کوشش بدون دعا نتيجه ندارد، دعا بدون سعي و کوشش نيز فايدهاي به همراه نخواهد داشت؛ چرا که ارادهي خالق يکتا بر اين تعلق گرفته است که اين دو با يکديگر اثر داشته باشند.
در سيره معصومين عليهم السلام نيز جايي نيست که وجود مقدس آن بزرگواران يکي از اين دو کار را بدون ديگري سفارش کرده باشند.
پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم که خداوند در وصف ايشان فرموده است: «لولاک لما خلقت الافلاک [5] ؛ اگر تو نبودي افلاک را نميآفريدم»، با وجود اين که هميشه دست به دعا بودند و از خداوند استمداد ميطلبيدند، دست از تلاش نيز بر نميداشتند و همواره مشغول تبليغ اسلام و آماده سازي مسلمانان براي ايستادگي در برابر مشرکان بودند.
حضرت امام صادق عليهالسلام در اين بخش از رساله خويش، شيعيان را به زياد دعا کردن و استمرار در اين کار فرا ميخواند. انسان بايد براي هر خواسته مشروعي دعا نمايد و دعا کردنش استمرار داشته باشد، به نحوي که بگويند: زياد دعا ميکند. دعا کردن بايد به گونهاي باشد که انسان خود باور کند که دست کم پايينترين درجهي دعا را انجام داده و در اين امر کوتاهي نکرده است. در جمله «اکثروا من ان تدعوا الله» متعلق دعا حذف شده است و حذف متعلق افاده عموم ميکند؛ يعني بايد در همه چيز دعا کرد. تنها جايي که نبايد دعا کرد، دعا کردن براي محرمات است. در غير اين مورد، دعا کار پسنديدهاي است.
«فان الله يحب من عباده المؤمنين...»، مرحوم علامه مجلسي در مورد اين عبارت فرموده است: مراد آن است که خداوند از بين اعمالي که بندگان مؤمن او انجام ميدهند دعا کردن آنها را دوست دارد، نه اين که فقط خداوند بندهاي را که دعا ميکند دوست دارد. ظاهر عبارت نيز نظير ايشان را ميرساند. البته، اين منافات با آن ندارد که خداوند اعمال ديگري را نيز دوست داشته باشد، ولي اين يک شاخص است و در همين حد ميتوان گفت که خداوند دعا کردن مؤمنان را دوست دارد.
پی نوشت ها:
[1] متن نامه امام صادق(ع).
[2] نجم، آيه 39.
[3] نجم، آيه 40.
[4] فرقان، آيه 77.
[5] بحارالانوار، ج 16، ص 405؛ تأويل الآيات، ص 430؛ مناقب ابن شهر آشوب، ج 1، ص 216.