انجمن یاران منتظر : ریشه چهارشنبه سوری در چیست؟

800000;">تردید نیست كه ریشه و اصل این مراسم به ایرانیان عصر باستان می پیوندد، اما بدان لحاظ كه ایرانیان قدیم برای روزهای ماه سی نام پارسی داشته و ایام هفته، یعنی (شنبه، یكشنبه،... و جمعه)، نداشتند، باید بعد از اسلام، مصداقی موضوعی، یا قرین به وقایع و پندارهای كهن ایرانی، پیدا شده باشد كه مراسم آن به عنوان «سوری» يا «چهارشنبه سوری» شكل بگیرد.

800000;">هانری ماسه، شرحی جالب درباره چهارشنبه سوری دارد: «این رسم شاید یادگار دین زردشت باشد، و جهان گردان قدیم به آن اشاره نموده اند، اما شیعیان طور دیگری تعبیر كرده اند.

800000;">به عقیده آنها، مختار، كه به انتقام خون امام حسین (علیه السلام) برخاست، در آن شب، برای آگاهی یاران خود، دستور داد كه آتش بر بام خانه های خود روشن كنند. به هر حال، چنین به نظر می رسد كه این آتش سبب نام گذاری آخرین چهارشنبه سال باشد، زیرا سوری همان سرخی است، و چهارشنبه سوری یعنی چهارشنبه سرخ و آتش. این مطلب و مستندات هانری ماسه قابل بحث و بررسی است:

800000;">برابر نوشته طبری، تصمیم مختار بر آن بود تا در ماه محرم سال 66.ق در كوفه قیام كند، ولی به تعویق افتاد و به پنجشنبه 14 ربیع الاول موكول شد. با وجود این، به سبب قتلی كه ابراهیم اشتر، یكی از یاران مختار، در شب چهارشنبه مرتكب شد، یك شب به جلو افتاد.

800000;">ابراهیم به نزد مختار آمد و گفت: «ما برای قیام، شب پنجشنبه را وعده نهاده ایم، اما با حادثه ای كه شد، باید همین امشب قیام كرد.

800000;">مختار گفت: خدایت مژده نیك دهاد. این فال نیك باشد، و انشاءالله این آغاز فتح است. آن گاه گفت: ای سعید پسر منقذ، برخیز و آتش در نیزار بیفروز، و آن را برای [آگاهی] مسلمانان بلند كن.

800000;">تو نیز ای عبدالله، برخیز و بانگ بزن: ای منصور [نصرت و پیروزی یافته] بیا. تو نیز پسر فیل، و تو نیز قدامه پسر مالك، برخیزید و بانگ بزنید: ای خونی های حسین. آنگاه گفت... زره و سلاح مرا بیاورید.(1)

800000;">معلوم می شود كه آتش افروزی در نیزار انجام گرفت و بر پشت بام ها نبود.

800000;">به علاوه، این اقدام، با جنبه اطلاع رسانی، احتمالاً ریشه در فرهنگ ایرانی داشته، و مصداقی برای برپایی جشن نبوده است.

800000;">وانگهی، روز چهارشنبه 14 ربیع الاول سال 66 قمری، مقارن با 19 اكتبر 685 میلادی، برابر 4 آبان سال شمسی، واقعی بوده و در این روز مناسبت یا جشن خاصی در نزد پارسیان نبوده كه بتواند موجب تثبیت شبانگاه قیام مختار، در تقویم شمسی ایرانیان شود. بنا بر این، قیام مختار نمی تواند مبداء مراسم چهارشنبه سوری باشد.

800000;">هانری ماسه، در حاشیه مطلب، اشاره جهان گردان قدیم به چهارشنبه سوری را، از قول نرشخی (صاحب تاریخ بخارا، در قرن چهارم) در این وجه نقل كرده است: شب چهارشنبه سوری، بنابر رسم دیرین، آتش مفصلی روشن می كنند. این مطلب نادرست نقل شده، زیرا در متن تاریخ بخارا، ذكری از «چهارشنبه سوری» نشده، بلكه صحبت از «شب سوری» است.

800000;">علاوه بر این، نتیجه گیری هانری ماسه، مبنی بر آن كه بر پایی این مراسم در قدیم، از جمله در بخارا، در چهارشنبه آخر سال انجام شده، نادرست است. احتمالاً این نتیجه گیری هانری ماسه، مبتنی بر باورهای شایع در عصر قاجاریه است.

(1) تاریخ طبری ترجمه ج 8 ص 3301، ابوالقاسم پاینده، اساطیر تهران، چ پنجم، 1375ش