0000cd;">سَهْل بن سَعْد ساعدی در سایه ابهام ها!
800080;">سَهْل‌بن‌سَعْدساعدی از مشاهیر اصحاب حضرت رسول(صلی الله علیه واله) و امیرالمومنین علی(علیه السلام) است. وی با آنکه در آستانه قیام امام حسین(علیه السلام) در کوفه حضور دارد، حرکتی در جهت تایید و یا همکاری با حضرت از خود نشان نمی دهد با این حال در جبهه باطل نیز حضور نمی یابد.
008000;">بسم الله الرحمن الرحیم
سهل بن سعد بن مالک بن خالد[1] بن ثعلبة بن حارثة بن عمرو[2] [الحارث بن ساعدة بن كعب بن الخزرج الساعدي الأنصاري][3] ، با کنیه ابوالعباس[4] یا ابویحیی[5] از مشاهیر اصحاب حضرت رسول(صلی الله علیه واله) به شمار می آید.[6] نام این صحابی در آغاز حزن بود و پیامبر(صلی الله علیه واله) او را سهل نامید.[7] شیخ طوسی، سهل بن سعد ساعدی را در شمار اصحاب حضرت علی(علیه السلام) به حساب آورده است[8].سهل چهار سال قبل از هجرت پیامبر(صلی الله علیه واله) متولد شد و تا عصر ولید بن عبدالملک در قید حیات بود. از جمله افتخارات سهل بن سعد ساعدی این است که در بیعت عقبه و رضوان[9] حضور داشته، به سوی هر دو قبله[10] نماز گذارده و جزء راویان مورد وثوق حدیث پیامبر(صلی الله علیه وآله)[11] می باشد که از ایشان روایت کرده است. سهل بن سعد، حدیث غدیر[12]، حدیث منزلت(به نقل از ابوذر)[13] ، اسامی دوازده معصوم[14] را نیز گزارش کرده است.
سهل بدنبال کشته شدن عثمان، به همراه گروهی از انصار با حضرت علی(علیه السلام) بیعت کرد[15] و در جنگ صفین[16] نیزحضور داشته است. منابع تاریخی از سال (41ه.ق تا 61ه.ق)اخبار خاصی از سهل بخصوص درباره رویکرد وی به قیام امام حسین(علیه السلام) گزارش نکرده اند، جز یک خبر و آن هم در احتجاج امام حسین(علیه السلام) با سپاه عمرسعد در کربلا بود[17] که در آن احتجاج امام از کسانی چون سهل نام می برد. سهل سابقه درخشانی در دوره پیامبر(صلی الله علیه وآله) و امیر المومنین(علیه السلام) دارد، حال چرا در حادثه ای به این مهمی خبری از سهل نیست خود جای سوال دارد؟ این در حالی است که سهل سیره و منش پیامبر(صلی الله علیه وآله) را با امام حسن و امام حسین (علیه السلام) دیده بود و می دانست حسین(علیه السلام) چه جایگاهی در نزد پیامبر(صلی الله علیه وآله) دارد.
با مرگ معاویه و شروع انقلاب مردم عراق بر علیه یزید، سهل در قلب تحولات یعنی کوفه حضور داشت. با این حال نه خبری از همراهی و تایید حرکت حسین بن علی(علیه السلام)است و نه همراهی باطل که این جمله امیرالمومنین(علیه السلام) درباره سعید و عبدالله بن عمر به ذهن متبادر می شود که «آنها نه حق را یاری کردند و نه باطل را خوار ساختند».[18] جز اینکه بگوییم که سهل نیز به مانند بسیاری از دیگر صحابه هم عصر خود با بی تفاوتی از کنار این حادثه گذشت و یا اینکه در تشخیص حق و باطل دچار تردید شد و خود را از معرکه درگیری دور ساخت تا شاهد این نزاع خونین نباشد!!!
آخرین خبر از سهل بن سعد در ارتباط با جریان عاشورا، مربوط به حضور وی در شام است.[19] درباره علت و چرایی حضور سهل بن سعد در شام در آن مقطع زمانی، گزارشی در منابع نیامده است.این موضوع نیز از دیگر ابهامات زندگی سهل است که هنوز بدان پاسخی داده نشده است. گزارشهای تاریخی که به نقل از خود سهل وجود دارد؛ در ابتدا توصیفی از زیبایی شهر دمشق است. سپس شادی و خوشحالی مردم دمشق و آذین بستن شهر، تعجب سهل را بر می انگیزد به گونه ای که از فردی سوال میکند و اینگونه جواب می شنود:« اى شيخ! گويا: تو اعرابى باشى؟ گفتم: من سهل بن سعد هستم كه پيغمبر خدا را ديده ام. گفتند: اى سهل! تعجب نميكنى كه چرا آسمان خون نمىبارد، چرا زمين اهل خود را فرو نميبرد؟ گفتم: براى چه؟ گفتند: اين سر امام حسين[علیه السلام] است كه عترت پيغمبر خدا (صلی الله علیه واله)ميباشد و از عراق بعنوان هديه فرستاده شده است. گفتم: وا عجباه! سر امام حسين بعنوان هديه برده مىشود و مردم اظهار فرح مينمايند!؟ گفتم: از كدام در شهر داخل مىشود؟ اشاره بدروازه اى كردند كه آن را دروازه ساعات ميگفتند. من در همين حال بودم كه ديدم پرچم ها هر كدام پس از ديگرى ميايند بعدا سوارى را ديدم كه نيزهاى در دست داشت. بر فراز آن نيزه سرى بود كه از لحاظ صورت شبيه ترين مردم بود به پيامبر خدا (صلی الله علیه واله): پس از آن سوار زنانى را ديدم كه بر شتران بى جهاز سوار بودند. من به آن زنى كه جلوتر از همه بود نزديك شدم و به وى گفتم: تو كيستى؟ گفت: من سكينه دختر حسينم. من گفتم: آيا بمن حاجتى دارى؟ من سهل بن سعد هستم كه جد بزرگوار تو را زيارت كردم و حديث از آن حضرت شنيدم. فرمود: اى سعد! به اين نيزه دار بگو: اين سر بريده را جلوتر ببرد تا مردم مشغول ديدن آن شوند و بحرم رسول خدا (صلی الله علیه وآله)نظر نكنند»
سهل ادامه می دهد:« من نزديك آن نيزه دار رفتم و گفتم: ممكن است كه حاجت مرا روا كنى و مبلغ چهار صد دينار بگيرى؟ گفت: چه حاجتى دارى؟ گفتم: سر مبارك امام حسين را جلوتر از حرم آن حضرت ببرى. او اين پيشنهاد را پذيرفت و من به وعده خود وفا كردم».[20]
سهل، سالهای پایانی عمر خود را در مدینه سپری کرد. در این دوران فردی از آل مروان که عامل مدینه بود از سهل میخواهد که به بالای منبر برود و بواسطه لقب ابوتراب، حضرت علی(علیه السلام) را مورد نفرین و تمسخر قرار دهد که در جواب میشنود این لقبی است که پیامبر(صلی الله علیه وآله) از روی محبت به علی(علیه السلام) داده[21] و ایشان بسیار این عنوان را دوست میداشتند.[22] براساس گزارش ها، بروزگار وليد بن عبدالملک[23] جز تنى چند از اصحاب رسول خدا (صلی الله علیه وآله) باقى نمانده بودند كه از جمله ايشان سهل بن سعد ساعدى است كه در اواخر حكومت وليد درگذشت و به هنگام مرگ صد ساله[24]یا نود و شش ساله بوده است.[25] البته نقل های دیگری نظیر سال هشتادو هشت[26](96ساله) ، نود و یک[27](100ساله) گفته شده است. همچنین نقل است که وی آخرین صحابی درگذشته در مدینه است.[28]
گروه آیین و اندیشه پایگاه فرهنگ نیوز
پی نوشت:
[1] - سليمان صرصرى حنبلى، ج2، ص515
[2] - نور الله مرعشى،ج2، ص269
[3] - ابن عبدالبر، ج2،ص664؛ ابن اثیر جزری، ج2،ص320
[4] - طبری،ج11،ص674؛ ابن عبدالبر، ج2،ص664
[5] - ابن اثیر جزری، ج2،ص320
[6] - ابن حجر،ج3،ص167؛ خویی، ج 8 ص 354
[7] - ثقفی کوفی، ص 438 ؛ ابن اثیر جزری، ج2،ص320 ؛ ابن حجر،ج2،ص55
[8] -طوسی، ص66؛ خویی، ج 8 ص 354
[9] -شیخ مفید، ص106
[10] - همان، ص106
[11] - ابن عطيه، ج1، ص144
[12] -سبحانی، ج1، ص 127
[13] - میلانی، ج3، ص 394
[14] -به نقل از عباس فرزند سهل، ایشان از حضرت زهرا(س) اسامی امامان را می پرسد و حضرت نام دوازده امام را بیان می دارد.خزاز قمی، ص195
[15] - شیخ مفید، ص106
[16] -ذهبی،ج3،ص:545
[17] - سبحانی، ج1، ص 127
[18] - نهج‌البلاغه، کلمات قصار / 262
[19] - نور الله مرعشى،ج2، ص269
[20] -مجلسی، ج45، ص127
[21] -ابوالفرج اصفهانی، ص40
[22] - ثقفی کوفی، 438محمد بن يوسف گنجى شافعى، ص195 سبط ابن جوزى، ص16
[23] -خلیفه بن خیاط، ص193
[24] -دینوری، ص328
[25] -ابن عبدالبر، ج2،ص:665
[26] -ابن عبدالبر، ج2،ص:665؛ ابن اثیر جزری، ج2،ص320
[27] -ابن عبدالبر، ج2،ص:665 ؛ ابن اثیر جزری، ج2،ص:320؛ابن حجر،ج3،ص:167؛ نور الله مرعشى،ج2، ص269
[28] -ابن عبدالبر، ج2،ص665، محمد بن يوسف گنجى شافعى، ص195 نور الله مرعشى،ج2، ص269
منابع و ماخذ:
ابراهيم بن محمد ثقفی کوفی، الغارات، قم، 1410 ؛ ابن عطيه- جميل حمود، أبهى المراد في شرح مؤتمر علماء بغداد، بيروت، 1423 ؛ ابو الفرج على بن الحسين الأصفهانى ، مقاتل الطالبيين، تحقيق سيد احمد صقر، بيروت، [ بى تا]؛أبو جعفر محمد بن جرير الطبري ، تاريخ الأمم و الملوك ، تحقيق محمد أبو الفضل ابراهيم ، بيروت، دار التراث ، 1387/1967؛ ابو حنيفه احمد بن داود الدينورى ، اخبار الطوال ، تحقيق عبد المنعم عامر مراجعه جمال الدين شيال،قم، 1368ش؛ أبو عمر يوسف بن عبد الله بن محمد بن عبد البر ، الاستيعاب فى معرفة الأصحاب، تحقيق على محمد البجاوى، بيروت، 1412/1992؛ أبو عمرو خليفة بن خياط بن أبي هبيرة الليثي العصفري الملقب بشباب ، تاريخ خليفة بن خياط، تحقيق فواز، بيروت، 1415/1995؛ جعفر سبحانى، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، 1418 ؛ خزاز قمى، كفاية الأثر، به تحقيق سيد عبد اللطيف حسنى، قم، 1401 ؛ خویی، معجم رجال الحديث، قم، 1410؛ سبط ابن جوزى، تذكرة الخواص من الأمة في ذكر خصائص الأئمة، قم،1418 ؛ سليمان صرصرى حنبلى، الانتصارات الإسلامية في كشف شبه النصرانية، به تحقيق سالم القرنى، رياض،1419؛ سيد على ميلانى، تشييد المراجعات و تفنيد المكابرات، قم، 1427 ؛ شمس الدين محمد بن احمد الذهبى ، تاريخ الاسلام و وفيات المشاهير و الأعلام، تحقيق عمر عبد السلام تدمرى، بیروت، 1413/1993؛ طوسي، رجال، نجف، 1381؛ عز الدين بن الأثير أبو الحسن على بن محمد الجزرى، أسد الغابة فى معرفة الصحابة، بيروت، دار الفكر، 1409/1989؛ محمد بن يوسف گنجى شافعى، كفاية الطالب في علي بن ابي طالب ، تهران، 1404 ؛ محمدباقر مجلسی،بحار الأنوار، بیروت، 1404؛ شیخ مفید، الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد، قم، 1413؛ مفید، الجمل، قم، 1413 ؛ نور الله مرعشى، إحقاق الحق و إزهاق الباطل، مقدمه و تعليقات از آيت الله العظمى مرعشى ، قم، 1409 .