آشتی دادن بین دوستان و افراد جامعه و غیبت نکردن و احترام گذاشتن به آنها، از موارد احسان در حق دیگران است.
008000;">به نام خدا
از منظر قرآن کریم، مؤمنان جامعه اسلامی با هم برادرند؛ این برادری، بجز با مسؤلیت پذیری متقابل نسبت به هم به واقعیت نمی پیوندد. امام حسن عسکری (علیه السلام) که میلاد پر نور و برکتش را در پیش رو داریم، در حدیثی زیبا، بهترین برادران انسان را اینگونه معرفی می‌کند: «خَيْرُ إِخْوانِكَ مَنْ نَسِىَ ذَنْبَكَ وَ ذَكَرَ إِحْسانَكَ إِلَيْهِ[1] بهترين برادر تو كسى است كه خطايت را فراموش كند و احسان تو را به خود، به ياد آورد.» به عبارت بهتر، یعنی: بهترین دوست، کسی است که احسان و نیکی انسان را از یاد نبرد و در مقابل، خطاهای شخصی انسان را ــ در حد منطقی ــ نادیده بگیرد. به بهانه این حدیث، بر آن شدیم تا تعدادی از کارهایی که موجب احسان و نیکی در حق برادران انسان می‌شود را بیان کنیم.
احسان و نیکی کردن برادران دینی به یکدیگر زیاد است؛ مثل احسان مالی به هم و احسان و نیکی در حل مشکلات روحی دیگران و...
ما در این مقاله در مورد سایر وظایف یک برادر (دوست) نسبت به برادر (دوست) خود و کلاً آحاد جامعه اسلامی نسبت به همدیگر ــ که در سوره حجرات به آن اشاره شده است ــ سخن خواهیم گفت.
آشتی بین دوستان و آحاد جامعه
گفتیم که از منظر آیات قران کریم، مؤمنین و مسلمین جامعه اسلامی با هم برادرند [2] و این برادری طبعاً وظایف و مسؤلیتهای را بر دوش تک تک افراد جامعه می‌اندازد.
یکی از وظایف مهم مؤمنان جامعه اسلامی نسبت به هم وقتی ست که بین دو دوست و یا دوستان مشترک، نزاع و درگیری پیش می‌آید. قرآن کریم در این مواقع، انسان را به آشتی دادن برادران دینی خود دعوت می‌کند.[3]حتی در این مواقع، انسان برای آشتی دادن بین دوستان، اگر هم حرف دروغی گفت، اشکالی ندارد.[4] البته مسلم است که انسان در این باره، باید تیزهوشی و ذکاوت لازم را هم داشته باشد تا سبب سوء استفاده دیگران و دردسر بیجا برای خود نشود. در زمان کنونی که رقابت‌های کاری و تحصیلی و سیاسی و...، حتی برادران حقیقی را از هم دور می‌کند، چه برسد به برادران دینی و افراد دیگر، و سبب کدورت‌های چندین ساله می‌شود، ارزش آشتی دادن بین افراد جامعه، روشن می‌شود. آشتی دادن بین افراد، احسان بزرگیست که چه بسا با احسان مالی به دیگران حل نشود. بنابراین آشتی دادن بین دوستان و برادران مسلمان (افراد جامعه اسلامی) یکی از مهمترین راههای احسان و نیکو در حق آنان است؛ احسانی که باعث رشد خیلی از دوستی‌ها و و پیشرفت‌ها می‌شود.
غیبت نکردن و عدم تمسخر دیگران
در سوره حجرات، بعد از دستور قرآن به آشتی دادن مؤمنین، وظایف دیگری، برای آحاد جامعه اسلامی نسبت به همدیگر بر می‌شمرد. در آیه 11 سوره حجرات می‌خوانیم: «اى اهل ايمان، هرگز نبايد قومى، قوم ديگر را مسخره و استهزا كنند، شايد آن قوم كه مسخره مىشوند از خود آنان (مسخره کنندگان) بهتر باشند و نيز نباید زنان با ايمان، زنان دیگری را مسخره کنند؛ چه بسا آن زنان، از اینها بهتر باشند، و هرگز عيبجويى (از همدينان) خود مكنيد و به نام و لقبهاى زشت يكديگر را مخوانيد كه پس از ايمان به خدا نام فسق (بر مؤمن نهادن) بسيار زشت است.»[5]
این آیه، اهل ایمان و جامعه اسلامی را به عدم تمسخر همدیگر و عدم عیبجویی از هم و دوری از صدا زدن همدیگر با القاب زشت و غیر متعارف، دعوت می‌کند. بدون شک احترام به دیگران و عدم تمسخر آنان و سایر توصیه‌هایی که در آیه آمده، بهترین احسان در حق دیگران است؛ چه بسا انسان به فردی دیگر، کمک کرده باشد، ولی چون احترام لازم را به او نمی‌گذارد و ... ارزش کمک کردن او پایین بیاید و حتی نادیده گرفته شود. همچنین در آیه بعدش، گمان بد و تجسس از امور دیگران و غیبت نکردن را گوشزد می‌کند.[6]
رعایت این صفات در آیات بالا، از الفبای احسان و نیکویی در حق برادران و دوستان است؛ چه بسا عدم رعایت این آموزه‌های قرآنی، باعث از هم پاشیدن جمع دوستانه و سرآغاز نزاع و درگیری شود؛ که این نکته را کم و بیش در پیرامون خود شاهد هستیم. همچنین امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: «مسلمان برادر مسلمان است، چشم و آينه و راهنماى اوست، نسبت به او خيانت و نيرنگ و ستم نكند و او را تكذيب ننمايد و از او غيبت نكند.»[7]
حضرت در این حدیث، موارد دیگری از احسان انسان به برادران خویش (دیگران) را برمی‌شمرد. اگر مسلمانی به برادر مسلمانش خیانت نکند و نیرنگ نزند و از او غیبت ننماید و...، این خود، بزرگترین احسان و نیکویی در حق اوست؛ که متأسفانه به دلایلی کمرنگ شده است.
نکته قابل تأمل: گر چه همگان، این خصلتها را دوست دارند و خواهان رعایت شدن آن از طرف دیگران در حق آنها هستند، ولی تا وقتی که خود به آن پایبند نباشند، فایده چندانی در بر ندارد و جامعه برادرانه مطلوبی را شاهد نخواهیم بود. به عبارت دیگر، هر چیزی را برای خود می‌خواهند برای دیگران هم بخواهند و هر چیزی را که برای خود نمی‌پسندند، برای دیگران هم نپسندند.[8]
سخن آخر
امام حسن عسکری (علیه السلام) بهترین برادران را آنهایی می‌داند که در حق برادران خود احسان و نیکی می کنند. آشتی دادن مؤمنان با هم و خیانت نکردن به دوستان و غیبت نکردن از آنان و ... از جمله احسان افراد به یکدیگر است.
0000cd;">پی‌نوشتها
[1]. بحار الأنوار( ط- بيروت)، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، ناشر: دار إحياء التراث العربي، سال چاپ: 1403 ق، ج75، ص 379.
[2]. آیه10حجرات: «هر آينه مؤمنان برادرانند. ميان برادرانتان آشتى بيفكنيد و از خدا بترسيد.»
[3]. همان.
[4]. پیامبر اسلام می‌فرماید: «خداوند عزوجل، دروغى را كه باعث صلح و آشتى شود دوست دارد و از راستى كه باعث فتنه شود بيزار است.» ر.ک: من لا يحضره الفقيه، ابن بابويه، محمد بن على، محقق / مصحح: غفارى، على اكبر، ناشر: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، سال چاپ: 1413 ق، ص556.
[5]. آیه 11حجرات.
[6]. آیه 12 حجرات.
[7]. الكافي( ط- الإسلامية)، كلينى، محمد بن يعقوب، ناشر: دار الكتب الإسلامية، سال چاپ: 1407 ق، ج2، ص166.
[8]. الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا عليه السلام، منسوب به على بن موسى، امام هشتم عليه السلام، ناشر: مؤسسة آل البيت عليهم السلام، سال چاپ: 1406 ق، ص354.