انجمن یاران منتظر : آثار و برکات اشک های معرفتی

000080;">در آموزه های قرآنی بر علم و معرفت، بسیار تأکید شده است؛ زیرا این علم و معرفت است که انسان را در جایگاه خلافت الهی قرار داده است.[1] پس یکی از وظایف اصلی انسان در دنیا کسب علم و معرفت است؛ چرا که این اسمای سرشته در ذات انسانی تنها در دنیاست که می تواند فعلیت و ظهور یابد و انسان را به جایگاه برتر از فرشتگان مقرب الهی برساند و همه هستی را مسخر او سازد و تحت تصرف ربوبیت و پروردگاری اش قرار دهد.

000080;">راهی که خداوند برای کسب علم و معرفت بیان کرده، همان راه عبودیت است. از این رو در آیه 56 سوره ذاریات عبودیت و بندگی را هدف خلقت معرفی می کند؛ زیرا از طریق عبودیت است که انسان به علم و معرفت یقینی و قطعی دست می یابد.[2] این علم و معرفت به سبب آنکه از مصادیق علم شهودی و حضوری است، علم ذاتی خواهد بود و با علم حصولی تفاوت ماهوی خواهد داشت. از این رو بیشتر مردم زمانی پرده های جهالت از دیدگان قلبشان کنار می رود که زمان مرگ آنان باشد.[3]

انسان ها باید در همه طول و عرض زندگی دنیوی خویش، از سه علت غایی بهره گیرند تا در اوج قرار داشته باشند. به این معنا که هر کاری را انجام می دهند به انگیزه این سه غایت و هدف نهایی انجام دهند: 1- خوف از جلال الهی؛ 2- طمع در جمال الهی، 3- محبوبیت الهی.

علم انسان به این سه غایت، نقش اساسی در بهبود عملکردهای انسان دارد. هر انسانی باید مقصد و مقصود نهایی خود و اعمالش را بداند. براساس آموزه های قرآنی، انسان در یک دایره از اویی به سوی اویی[4] از خدا به خدا باز می گردد. با این تفاوت که خداوند انسان را در بهترین و احسن تقویم آفریده[5] که حالت اعتدالی است[6] وسپس او را به دنیا وارد کرده[7] تا خود با اراده و اختیار از میان دو راه بلند و آشکار[8] براساس تقوا یا فجور[9] راه شکر و کمال یا کفر و زوال را بپیماید[10] و به سوی جمال بهشت رضوان یا جلال دوزخ فرقان الهی بازگردد.

000080;">از این راهی که تصویر و ترسیم شده معلوم می شود که خوف از جلال و جبروت، در کنار طمع در جمال و ملکوت، انسان را به کمالی می رساند که محبوبیت است. خداوند در آیاتی 800080;">از قرآن از جمله 16 سوره سجده بیان می کند که اهل عبودیت و سلوک الهی، کسانی هستند که براساس خوف جلال و طمع جمال الهی زندگی خود را سامان داده و به اعمال عبادی پرداخته و تقوای کامل پیش می گیرند تا در این راه که راه حبیب خداوند است، با چنین اطاعتی به درجه محبوبیت خداوند نایل شوند و همان طوری که خدا دوست هستند دوست خدا و محبوب خداوند شوند.000080;">[11]

000080;"> خداوند گریه های معرفتی اولیای خود را در نیمه های شب که از بستر برمی خیزند و به عبادت می پردازند و اشک می ریزند و خشوع و خضوع دارند، هرچند که از خوف جلال و یا طمع جمال باشد دوست می دارد و آن را ستایش می کند.[12]

ff0000;">بنابراین بنده ای که چون کودک از ترس تنبیه و مجازات گریه می کند و اشک می ریزد یا به قصد به دست آوردن چیز محبوب و دلخواهی اشک می ریزد و می گرید، دوست می دارد؛ زیرا در هر دو شکل، این بنده می خواهد به خدایی برسد که کمال مطلق است.

000080;">به سخن دیگر، گریه های معرفتی چه براساس008000;"> ترس و خوف بردگان باشد یا طمع بازرگانان، گریه ها و اشک های محبوب خداوند است000080;">؛ زیرا این اشک های معرفتی از خوف و طمع است که انسان را به سمت اشک های حبی سوق می دهد و در نهایت به کمال مطلقی می رساند که اشک فراق محبوب است، چنانکه امیر مؤمنان علی(ع) در ff0000;">دعای کمیل000080;"> می فرماید؛ در فراق تو در دوزخ نیز اشک خواهم ریخت و فریاد برمی آورم؛ زیرا توان و طاقت دوری و فراق محبوب را ندارم.

000080;">البته برخی ها بر عبادت های خوفی و طمعی خرده گرفته اند ولی باید دانست که خداوند این عبادت ها را در آیه 16 سوره سجده تایید و امضا کرده است که عبادت های بردگان و بازرگانان است؛ ff0000;">اما آنچه نادرست است اینکه انسان در این مرحله و مرتبه بماند و به مقام عبادت حبی نرسد.

000080;">اما اگر اینها زمینه ساز عبادت حبی باشد که هست، بهترین راهی است که می توان از آن بهره گرفت و محبوب خدا شد و محبت دوسویه را ایجاد کرد.

000080;">امیرمومنان علی(ع) می فرماید:008000;"> گروهی با هدف رسیدن به ثواب های اخروی خدا را عبادت می کنند که این عبادت تجار و بازرگانان است و گروهی دیگر از جهت ترس از عذاب الهی، خدا را عبادت می نمایند که این عبادت بردگان است و گروهی به انگیزه شکر و سپاسگزاری از نعمت های پروردگار عبادت خداوند می نمایند که این عبادت احرار و آزادگان است.»[13] پس اوج عبادت آن است که انسان از عبادت خوفی و طمعی به عبادت آزادگان دست یابد و خداوند را به عنوان محبوب، عبادت کند.

000080;">همه اشک های معرفتی چه از روی خوف باشد یا طمع یا حب و شکر، اشک های ارزشمندی است. اشک های معرفتی و برخاسته از دانش و علم، انسان را به سوی کمال سوق می دهد. این اشک چون برخاسته از معرفت و علم و دانش است، اشک های ارادی و اختیاری است و همانند اشک های طبیعی و واکنشی نیست که از روی درد، عاطفه و احساس مادی و دنیوی برخاسته باشد، بلکه اشک های برخاسته از حقیقت والایی است که عواطف و احساسات، قلب عارف را تحت تاثیر خود قرار داده است.