حضرت علی‌اکبر فرزند ابی‌عبدالله الحسین علیهماسلام‌الله بنا بر روایتی در ۱۱ شعبان سال ۴۳  [۱] در مدینه از مادری محترم به نام لیلی بنت ابی مرّة بن عروة بن مسعود ثقفی متولد شد[۲]. او ازیک‌طرف منسوب به پیامبر و بانوی دوعالم حضرت زهرا صلوات‌الله‌علیهما است و از طرف دیگر ثقفی می‌باشد.

در کتاب منتهی‌الآمال نقل‌شده است که روزی معاویه بن ابی سفیان به اطرافیان خود گفت: به نظر شما سزاوارترین و شایسته‌ترین فرد امت به امر خلافت کیست؟ اطرافیان گفتند: جز تو کسی را سزاوارتر به امر خلافت نمی‌شناسیم! معاویه گفت: این‌چنین نیست.
بلکه سزاوارترین فرد برای خلافت، علی بن الحسین (ع) است که جدّش رسول خدا می‌باشد و در وی شجاعت و دلیری بنی‌هاشم، سخاوت بنی‌امیه و فخر و فخامت ثفیف تبلوریافته است[۳].  یعنی آن‌چنان علی‌اکبر چهرهٔ بارزی در آن عصر از خود نشان داده بود که حتی در کنار خورشید نورانی پدر برای خود نیز دارای شأن و جایگاهی گردیده بود که دشمن هم نمی‌توانست از آن چشم‌پوشی کند. مطمئناً این خلاق و رفتار نیکوی علی‌اکبر است که فردی چون معاویه را وادار به اعترافی این‌چنین کرده است. چراکه او در کنار استفاده از زیبایی‌های ظاهری، از زیبایی‌های باطنی نیز بهره برده بود و همگان او را به خوش‌زبانی، دلیری و در یک‌کلام  به سیرت نبوی و در قلّهٔ محاسن می‌شناختند[۴].

وقتی فردی چنین در قله باشد و برای نیل به آخرین مقام یعنی شهادت هم عجله کند و از دیگران پیشی بگیرد؛ یعنی فردی است که به شناختی درست از دنیا رسیده است و آن شناخت را در زندگی عملی خویش پیاده ساخته است.

او دنیا و آنچه در دنیاست را محل آزمون و امتحان الهی می‌داند؛ چراکه انس قرآنی‌اش هرروز به یادش می‌آورد که خداوند فرموده است: «إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَی الْأَرْضِ زِینَةً لَّهَا لِنَبْلُوَهُمْ أَیُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا[۵] ; در حقیقت، ما آنچه را که بر زمین است، زیوری برای آن قراردادیم، تا آنان را بیازماییم که کدام یک از ایشان نیکوکارترند».

از مکتب علوی آموخته بود که شوق به بهشت داشته باشد و با این شوق دنیا برایش خوارشده بود. چراکه حدیث امیر المؤمنین را به گوش جان خریده بود که فرمودند: «أَیُّهَا الْمُسْتَمِعُ بِالْوُصُولِ إلَی مَا یَهْجُمُ عَلَیکَ مِنْ تِلْکَ الْمَنَاظِرِ الْمُونِقَةِ لَزَهِقَتْ نَفْسُکَ شَوْقاً إِلَیْهَا، وَلَتَحَمَّلْتَ مِنْ مَجْلِسِی هذَا إِلَی مُجَاوَرَةِ أَهْلِ الْقُبُورِ اسْتِعْجَالاً بِهَا. جَعَلَنَا اللهُ وَإِیَّاکُمْ مِمَّنْ یَسْعَی بِقَلْبِهِ إِلی مَنَازِلِ الاْبْرَارِ بِرَحْمَتِهِ[۶] ; پس ای شنونده! اگر دل خود را از هر چیزی بازداشته و به رسیدن به آن منظره‌های شگفت انگیز مشغول گردانی، جان تو در اشتیاق بهشت پرواز نموده و برای تعجیل دررسیدن به آن، مجلس سخنرانی مرا رها نموده و همسایگی به گور خوابیدگان را برخواهی گزید. خداوند ما و شمارا از کسانی قرار بدهد که بارحمت خداوند و با تمام وجود برای رسیدن به جایگاه نیکان، تلاش می‌نمایند».

مراد از آیه شریفه «وَ لاَ تَنسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیَا[۷]; و سهم خود را از دنیا فراموش مکن» را به‌درستی یافته بود. و به حدیث علوی در تفسیر این آیه عمل نمود. امام علی می‌فرماید: «لا تَنسَ صِحَّتَکَ وَ قُوَّتَکَ وَ فَراغَکَ وَ شَبابَکَ وَ نَشاطَکَ اَن تَطلُبَ بِهَا الآخِرَةَ[۸]; [آیه یعنی] سلامتی، توانایی، فرصت، جوانی و شادابی‌ات را فراموش مکن، تا با آنها، آخرت را به‌دست آوری.

آری حضرت علی‌اکبر علیه‌السلام داشته‌هایش از دنیا را فراموش نکرد و برای بندگی خدا استفاده نمود. این جهان‌بینی او سبب شد تا به‌عنوان اولین شهید هاشمی روز عاشورا به میدان برود و از امام زمان خویش تا آخرین قطره خون دفاع کند. و امام در فراغ او چنین بیان نمود: «ولدی علی عَلَی الدّنیا بعدک العفا; فرزندم علی، دیگر بعد از تو اف بر این دنیا» و شیعه حسینی کسی است که وقتی دید دنیا به چون حسین وفا نکرد؛ انتظار وفا از دنیا را نداشته باشد.

--------
پی‌نوشت
[۱]- مستدرک سفینه البحار (علی نمازی)، ج ۵، ص ۳۸۸٫
[۲] -  أعلام النّساء المؤمنات (محمد حسون و امّ علی مشکور)، ص ۱۲۶؛ مقاتل الطالبین (ابوالفرج اصفهانی)، ص ۵۲٫.
[۳] - منتهی الآمال (شیخ عباس قمی)، ج ۱، ص ۳۷۳.
[۴] - همان.
[۵] - سوره کهف، آیه ۷.
[۶] - نهج‌البلاغه خطبه ۱۶۵.
[۷] - سوره قصص، آیه ۷۷.
[۸] - وسایل الشیعه جلد ۱، ص ۹۰
 

سخاوت و شجاعت که از مهم‌ترین کمالات انسانی و عالی‌ترین فضایل اخلاقی است، از بارزترین صفات انبیاء و اولیاء الهی محسوب می‌گردد. امیر المومنین علی علیه السلام در این زمینه می‌فرمایند: «السَّخاءُ و َالشَّجاعَةُ غَرائِزُ شَريفَةٌ، يَضَعُهَا اللّه‏ُ سُبحانَهُ فيمَن أَحَبَّهُ وَ امتَحَنَهُ»،[1]؛«سخاوت و شجاعت خصلت‏‌هاى والايى هستند كه خداوند سبحان آن دو را در وجود هر كس كه دوستش داشته و او را آزموده باشد مى‏‌گذارد.»

در سراسر زندگی پیامبر اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم این دو صفت را به وضوح می‌بینیم. چنان‌چه حضرت علی علیه السلام  که شجاعتش زبانزد خاص و عام است، در مورد پیامبر گرامی اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم می‌فرمایند: «كُنَّا إِذَا احْمَرَّ الْبَأْسُ اتَّقَيْنَا بِرَسُولِ اللَّهِ ص فَلَمْ يَكُنْ أَحَدٌ مِنَّا أَقْرَبَ‏ إِلَى‏ الْعَدُوِّ مِنْه‏»،[2]؛ « هر گاه آتش جنگ سخت شعله ور می‌شد و زبانه میکشید، ما به رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلم پناه میبردیم و هیچ‌یک از ما به دشمن، نزدیک‌تراز آن حضرت نبود.»
  هم‌چنین در مورد سخاوت آن حضرت نیز بیانات فراوانی داریم. تا جایی‌که هیچ درخواست کننده‌ای را از بخشش خود، محروم نمی‌فرمود.

در این میان، علی اکبر علیه السلام از باب این‌که به فرموده پدر بزرگوارشان شبیه ترین افراد در خَلق و خُلق و منطق به رسول خدا صّلی الله علیه وآله بودند،[3] وارثی شایسته برای خُلق پیامبر قلمداد می‌شدند. چنان‌چه در بحث سخاوت آن حضرت، صفت «ناری القری» را داریم. «ازاولاد ائمّه علیهم السلام چند نفر را کریم و سخی دانسته‌اند و در حقّ هیچ یک از آن‌ها صفت «ناری القری، شعله فروزان» را ذکر نکرده‌اند، مگر در حقّ حضرت علی اکبرعلیه السلام.
در نامه دانشوران ناصری آورده شده: در میان عرب رسم است که در شب‌های تاریک آتش می‌افروزند تا عابرین و واردین به وسیله آتش راهی پیدا کرده و به آسانی به مقصد برسند و بر ایشان میهمان بشوند. آن آتش را ناری القری گویند.   
این صفت همواره منسوب به شبه پیامبرصلی الله علیه وآله، یعنی علی اکبرعلیه السلام است؛ چه این‌که آن بزرگوار، چراغ هدایت به سوی امام است. علاوه بر کریم و سخی و مهمان‌ نواز بودن آن سرور، هرکس با وجود مقدّس سید الشهداء علیه السلام کاری داشت، به ایشان مراجعه می‌کرد.»[4]
همان‌طور که صفت شجاعت به عنوان یک فضیلت اخلاقی نیز در تار و پود آن حضرت وجود داشت، و جوان حسین علیه السلام در کربلا به نحو شایسته و کامل، این صفت را بروز و ظهور بخشید. آن‌هم چنان شجاعتی که در مقاتل آمده «فَقَاتَلَ‏ قِتَالًا شَدِيداً وَ قَتَلَ جَمْعاً كَثِيرا، فَفَعَلَ ذَلِکَ مِرارَاً، فَقَتَلَ جَمَاعَة،فَقَتَلَ مَقتَلة عَظیمَة»،[5]؛«نبرد بسیارسختی کرد، جمع بسیاری را کشت، پس دوباره نبرد کرد، پس گروهی را به قتل رسانید، پس کشتار بزرگی را انجام داد.»
َ
بنابراین بالحق و الانصاف می‌توان علی اکبر علیه السلام را مانند جدّ بزرگوارشان مظهر کاملی برای سخاوت و شجاعت دانست.

.......................................
پی‌نوشت:
[1]. تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 375 ، ح 8443
[2]. شريف الرضى، محمد بن حسين ، نهج البلاغة( للصبحي صالح)ص230‏ناشر، هجرت‏مكان چاپ،قم‏سال چاپ،1414 ق‏
[3]. ابن طاووس، على بن موسى‏،664 ق‏،اللهوف على قتلى الطفوف / ترجمه فهرى‏ص113
[4]. بدرقه جان: سیری در زندگانی حضرت علی‌اکبر علیه‌السلام،ص13/ واحد پژوهش انتشارات مسجد مقدس جمکران.مشخصات نشر : قم: مسجد مقدس جمکران ۱۳۸۸.
[5]. ارشاد شیخ مفید، ص 110؛ مثیرالاحزان، ص 68، لهوف سید ابن طاووس، ص 47، متخب طریحی، ص 432؛ اعیان الشیعه، ج 1، ص 607.