به نام خدا
در نگاه نخست چنين به نظر مىرسد كه پاك ساختن زمين از ظلم، ستم، گناه و معصيت، و برچيدن بساط طاغوتها و ستمگران ناممكن است و گويا زمين و زمينيان با گناه و ظلم خو گرفته و مظلومان عالم فرياد رسى ندارند، تا حق آنها را از ظالمان و طاغيان بستاند. گوئيا جهان به تحمل وجود شوم ستم پيشگان عادت كرده است; تا جايى كه بشر دورهاى را سراغ ندارد كه در آن، جامعه جهانى خالى از ستم و ستمگران باشد.
از سوى ديگر حكمتخداوند بر اين تعلق گرفته است كه زندگانى انسان بر اساس فطرت خدا دادى جارى شده و شالوده آن، كه عدالتخواهى و ظلم ستيزى است، بدون پاسخ و جواب نماند.
با رستاخيز مهدى _ عليه السلام _، ظلم و ستم به ديار عدم آهنگ سفر كرده و جاى خود را به عدل و داد مىسپارد و عدالت اجتماعى فراگير شده و ثمره تلاش و كوشش انبياء و اولياء به بار نشسته و مردم طعم شيرين عدالت را مىچشند.
امام زمان _ عليه السلام _ بعد از تولد چنين دعا كردند: «... اللهم انجز لى ما وعدتنى، و اتمم لى امرى، و ثبت وطاتى، و املا الارض لى عدلا و قسطا[1] ; خداوندا! آنچه را كه به من وعده دادى محقق ساز و امر (حكومت عدالت گستر جهانى) مرا به كمال برسان و گامهاى مرا استوار بدار و زمين را به وسيله من از عدل و داد پر ساز.»
در احاديثى كه درباره قيام مهدى _ عليه السلام _ آمده است دعوت به توحيد و مبارزه با شرك و كفر اعتقادى، به اندازه ايجاد عدالت و اجراى آن، مورد تاكيد قرار نگرفته است. علت اين امر را بايد در نياز عمده جامعه بشرى به برقرارى عدالت و گسترش دادگرى در اين زمان دانست.
امام صادق _ عليه السلام _ فرمود: «اذا قام القائم _ عليه السلام _ حكم بالعدل وارتفع الجور فى ايامه و آمنتبه السبيل و اخرجت الارض بركاتها و رد كل حق الى اهله[2] ; هرگاه قائم قيام كند، به عدل حكم مىكند و در ايام او جور مرتفع شود و به وسيله او راهها امن گردد، زمين بركاتش را خارج مىسازد و هر حقى به صاحبش برگردانده مىشود.»
امام حسين _ عليه السلام _ فرمود: «لو لم يبق من الدنيا الا يوم واحد لطول الله عز و جل ذلك اليوم حتى يخرج رجل من ولدى فيملاها عدلا و قسطا كما ملئت جورا و ظلما، كذلك سمعت رسول الله يقول[3] ; اگر از دنيا جز يك روز باقى نمانده باشد، خداوند آن روز را طولانى گرداند، تا مردى از فرزندان من خروج كند، پس زمين را از عدل و داد پر كند، همانگونه كه از ظلم و ستم پر شده باشد. اين چنين از پيامبر صلى الله عليه و آله شنيدم.»
امام صادق صلى الله عليه و آله فرمود: «اما والله ليدخلن (القائم) عليهم عدله جوف بيوتهم كما يدخل الحر و القر[4] ; به خدا قسم كه عدالتخود را در درون خانههاى مردم وارد مىكند همانگونه كه سرما و گرما داخل مىشود.»
امام رضا _ عليه السلام _ فرمود: فاذا خرج وضع ميزان العدل بين الناس، فلا يظلم احد احدا[5] ; آنگاه كه خروج كند، ترازوى عدل را در بين مردم مىنهد، پس هيچكس به ديگرى ظلم نمىكند.»
ارزش عدالت
عدالت از اصول مهم و از تعاليم و اهداف عمده اسلام است. در دستورات اسلامى، انسانها مامور شدهاند كه در تمام ابعاد زندگى خود (فردى، اجتماعى، اقتصادى، سياسى، و نيز در گفتار، رفتار و كردار) عدالت را رعايت كرده و آن را سر لوحه كارهاى خود قرار دهند.
قرآن كريم در آيات متعددى ارزش و اهميت عدالت را بيان كرده و به آن سفارش نموده است كه در ذيل نمونههايى از اين آيات بيان مىشود:
1- «اعدلوا هو اقرب للتقوى»[6]; «عدالت ورزيد كه عدل به تقوى نزديكتر است.»
«و اذا قلتم فاعدلوا»[7] ; «وقتى سخن گفتيد به عدالتسخن گوييد.»
2- «ان الله يامر بالعدل والاحسان»[8] ; «حقيقتا خداوند به عدل و احسان امر مىكند.»
3- «و لايجرمنكم شنئان قوم على ان لاتعدلوا اعدلوا هو اقرب للتقوى»[9] ; «و البته نبايد بدى گروهى شما را بر آن دارد كه عدالت نكنيد. عدالت كنيد كه آن به تقوا نزديكتر است.»
4- «لقد ارسلنا رسلنا بالبينات و انزلنا معهم الكتاب و الميزان ليقوم الناس بالقسط»[10] ; «به راستى پيامبران خود را با دلايل آشكار فرستاديم و با آنها كتاب و ترازو فرود آورديم تا مردم به عدالتبرخيزند.»
بر اساس اين آيه، فرستادن رسولان الهى و كتابهاى آسمانى براى تحقق عدالت در جامعه بشرى است.
در جامعه اسلامى همه افراد در برابر بيت المال و امكانات عمومى مساوى اند و هيچ عامل نژادى و سوابق مبارزاتى و انتساب به افراد يا گروههاى صاحب نفوذ و قدرت، مانع اجراى عدالت نمىشود و لذا گريزگاه قانونى در جامعه اسلامى وجود ندارد.
ائمه اطهار _ عليهم السلام _ كه مفسران واقعى قرآن كريم هستند نيز در كلمات نورانى خود بر مساله عدالت تاكيد ورزيدهاند. به عنوان نمونه چند فراز از گفتار آنان را در ذيل مىآوريم:
1- امام صادق _ عليه السلام _ فرمود: روزى اميرالمؤمنين على _ عليه السلام _ به خليفه دوم فرمودند: «ثلاث ان حفظتهن و عملت كفتك ما سواهن، و ان تركتهن لم ينفعك شىء سواهن; سه چيز است كه اگر از آنها حفاظت كرده و به آنها عمل كنى تو را از غير آنها بى نياز مىكند و اگر آنها را ترك كنى، غير آنها سودى به تو نمىرساند.»
خليفه پرسيد: آن سه چيز كدامند؟ حضرت فرمودند: «اقامه الحدود على القريب و البعيد، والحكم بكتاب الله فى الرضا والسخط، والقسم بالعدل بين الاحمر والاسود...[11] ; اجراى حدود بر نزديك و دور (آشنا و بيگانه)، و حكم كردن به كتاب خدا در حال خرسندى و خشم، و تقسيم عادلانه بين سياه و سرخ...»
2- امام على _ عليه السلام _ به فرزندش امام حسين _ عليه السلام _ فرمود: «اوصيك بتقوى الله فى الغنى و الفقر و بالعدل على الصديق و العدو; تو را به تقواى الهى در حال غنا و تنگدستى و رعايت عدالتبا دوست و دشمن سفارش مىكنم.»
3- ابو مالك مىگويد:
«قلت لعلى بن الحسين _ عليه السلام _ اخبرنى بجميع شرايع الدين. قال: قول الحق، والحكم بالعدل، والوفاء بالعهد، هذه جميع شرايع الدين[12] ; به امام سجاد _ عليه السلام _ گفتم: مرا از مجموعه آئينهاى دين آگاه كن. امام فرمود: سخن حق و داورى طبق عدالت و وفاى به عهد. اينها همه آئينهاى دين است.»
تحقق عدالتبه دست مهدى _ عليه السلام _
لازمه تحقق عدالت اجتماعى، از بين رفتن ناهنجارىها و مفاسد اجتماعى است. حضرت مهدى _ عليه السلام _ در حكومت جهانى خود با اين مفاسد مبارزه كرده و معضلات و مشكلات جامعه را برطرف مىكند. در ذيل به چند روايت كه بيانگر مفاسد و بى عدالتى در دوران غيبت است اشاره مىشود:
1- پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: «و ذلك عندما تصير الدنيا هرجا و مرجا، و يغار بعضهم على بعض، فلاالكبير يرحم الصغير، و لاالقوى يرحم الضعيف، فحينئذ ياذن الله له بالخروج[13] ;
و آن (قيام قائم _ عليه السلام _) در هنگامى است كه دنيا دچار آشفتگى مىگردد و مردمان به يكديگر مىتازند، نه بزرگسال به خردسال رحم مىكند، و نه قدرتمند به ناتوان، در اين هنگام خداوند به او (امام غايب) اجازه خروج مىدهد.»
2- امام صادق _ عليه السلام _ درباره دوران غيبت امام عصر مىفرمايد: «و رايت الربا ظاهرا لا يعير[14] ; مىبينى كه ربا آشكار است و سرزنش نمىشود.»
3- همچنين آن حضرت درباره اين دوران فرمود: «و رايت الولايه قباله لمن زاد[15] ; مىنگرى كه ولايت (مسؤوليت و پستها) در دست كسانى است كه رشوه بيشترى مىدهند.»
در نگرش به مجموعه اين احاديث و احاديث ديگرى كه در تبيين و ترسيم دوران پيش از ظهور رسيده است، به اين نكته پى مىبريم كه بزرگترين بحران در حيات انسانى پيش از ظهور، نبود عدالت اجتماعى است.
حضرت مهدى _ عليه السلام _ در دوران حكومت جهانى خويش با كليه معضلات اجتماعى كه دامنگير جامعه جهانى است، مبارزه كرده و جهان را از لوث آنها پاك مىنمايد، و جامعه ايده آل اسلامى را بر مبناى فرهنگ ناب محمدى صلى الله عليه و آله تشكيل مىدهد. در ذيل به چند روايت كه بيانگر عملكرد حضرت مهدى _ عليه السلام _ در دوران ظهور و ويژگىهاى اين زمان است اشاره مىشود:
1- امام صادق _ عليه السلام _ درباره دوران ظهور مىفرمايد: «و يحسن حال عامه العباد، و يجمع الله الكلمه، و يؤلف بين قلوب مختلفه، و لا يعصى الله (عز و جل) فى ارضه، و يقام حدود الله فى خلقه، و يرد الله الحق الى اهله[16]; حال عموم مردم را بهبود بخشد، و خداوند وحدت كلمه پديد آورد، وبين قلبهاى پراكنده الفت ايجاد كند، و خداوند در زمين معصيت نشود، و حدود الهى ميان مردم اجرا شود و خداوند حق را به اهلش باز گرداند.»
2- همچنين آن حضرت فرمود: «اعلموا ان الله يحيى الارض بعد موتها... اى يحييها الله بعدل القائم عند ظهوره بعد موتها بجور ائمه الضلال[17] ; (خداوند در قرآن مىفرمايد:) «بدانيد كه خداوند زمين را پس از مردنش زنده مىگرداند» يعنى خداوند زمين را با عدل قائم در رستاخيز ظهور او زنده مىگرداند، پس از آنكه از ستم فرمانروايان ضلالت مرده باشد.»
3- امام صادق _ عليه السلام _ فرمود: «اذا قام القائم حكم بالعدل و ارتفع الجور فى ايامه و امنتبه السبل[18]; هنگامى كه قائم قيام كند، بر اساس عدالتحكم مىكند و ظلم و جور در دوران او برچيده مىشود و راهها در پرتو وجودش امن مىگردد.
[1] . اكمال الدين و اتمام النعمه، ج2، ص428; بحار الانوار، ج 51، ص 13.
[2] . بحارالانوار، ج52، ص338; ارشاد، ص334.
[3] . اكمال الدين و اتمام النعمة، ج1، ص318.
[4] . غيبت نعمانى، ص159; اثبات الهداة، ج3، ص544; بحارالانوار، ج52، ص362
[5] . كمال الدين، ص372; بحارالانوار، ج52، ص321.
[6] . مائده/ 11.
[7] . انعام/ 153.
[8] . النحل/ /92.
[9] . مائده/ 8.
[10] . الحديد/ 25.
[11] . التهذيب، ج6، ص227، ح547; دعائم الاسلام، ج2، ص443، ح1543.
[12] . تفسير نور الثقلين، ج3، ص79.
[13] . بحارالانوار، ج52، ص380.
[14] . منتخب الاثر، ص429.
[15] . بحارالانوار، ج52، ص257.
[16] . اكمال الدين و اتمام النعمة، ج2، ص646.
[17] . غيبت نعمانى، ص25.
[18] . بحارالانوار، ج13، ص180، (طبع قديم) .
@#@»
4- امام باقر _ عليه السلام _ درباره عملكرد حضرت مهدى _ عليه السلام _ در دوران ظهور فرمود: «و يوسع الطريق الاعظم فيصير ستين ذراعا و يهدم كل مسجد على الطريق و يسد كل كوه الى الطريقو كل جناج و كنيف و ميزاب الى الطريق[1] ; جاده بزرگ و اصلى را توسعه مىدهد تابه 60 ذراع برسد و تمام مساجدى را كه در مسير قرار دارند خراب مىكند و تمام دريچههايى كه به راهها گشوده مىشود مىبندد و بالكنها و فاضلابها و ناودانهائى كه در راه (عبور مردم) باز مىشود مىبندد.»
5- امام باقر _ عليه السلام _ مىفرمايد: «اذا قام قائم اهل البيت قسم بالسويه و عدل فى الرعيه[2] ; هنگامى كه قيام كننده اهل بيت _ عليهم السلام _ قيام كند، به صورت مساوى تقسيم مىكند و در ميان رعيتبه عدالت رفتار مىكند.»
6- در دعاى ندبه مىخوانيم: «متى ترينا و نريك و قد نشرت لواء النصر ترى... و قد ملات الارض عدلا و اذقت اعدائك هوانا و عقابا; كى ما را مىبينى و ما هم تو را ببينيم در حالى كه پرچم پيروزى را بپا دارى... و زمين را با عدل پر كرده باشى و به دشمنانتخوارى و عذاب را چشانده باشى.»
[1] . همان، ص186.
[2] . بحارالانوار، ج52، ص351، ح103.