غیبت و تغییر کیفیت ارتباط امام معصوم در طول تاریخ تشیع امری است که بارها اتفاق افتاده است؛ به عنوان نمونه می‌توان به حبس طولانی مدت امام موسی کاظم(ع) در زندان هارون الرشید اشاره کرد تا محفوظ بودن امامان عسگریین در مناطق نظامی تا شیعیان توان دسترسی به امامان خویش را نداشته باشند؛ در همین راستا می توان به غیبت صغری امام زمان (عج) اشاره کرد که در آن شیعیان به وسیله نواب اربعه با حضرت ارتباط داشتند. با توجه به خفقان سیاسی و گستردگی جهان اسلام ائمه معصومین بارها برای جواب سوال یا تبیین موضوعی و حتی سفارش کردن به حکام از نوشتن نامه بهره می بردند. 

یکی از راه های ارتباطی شیعیان نیز با امام زمان(عج) نوشتن نامه هایی بود که به وسیله  نواب به حضرت رسانده می شد و آن بزرگوار به آن پاسخ می گفتند. نامه هایی که از طرف امام زمان (عج) برای شیعیان صادر شده است و حاوی موضوعات متعددی هست که «توقیعات» خوانده می شود.

شیخ طوسی در کتاب غیبت خویش موضوع توقیعات را این گونه بیان می‌کند: «همانا در زمان سفیران برگزیده، جمعی مورد اعتماد بودند که توقیعات و نامه ها را از سفیران(اربعه) به دست آنان می رسیده است.» معنای جمله شیخ طوسی آن است که در زمان غیبت صغری ابتدا نامه ها از سوی حضرت صاحب الزمان(عج) به نواب اربعه می رسیده و نواب جمعی مورد اعتماد داشتند که به وسیله آنان توقیعات و نامه ها را به صاحبانشان می رسانند؛ که از جمله آنان ابوالحسین محمد بن جعفر اسدی و احمد بن اسحاق قمی بودند.

شیخ صدوق در کتاب کمال الدین خویش و علامه مجلسی در بحارالانوار و شیخ طوسی در کتاب غیبت خویش هرکدام بابی مفصل را به توقیعات امام زمان (عج) اختصاص داده اند.

توقیعات گاه درباره مسائل اعتقادی، فقهی، بزرگان شیعه و توصیه های حضرت در زمان غیبت به شیعیان است. بازشناسی توقیعات حضرت از جنبه معرفت به دین و جایگاه امام زمان (عج) بسیار مهم و ضروری است؛ چرا که در وهله نخست سبب آشنایی بیشتر با خود حضرت می‌شود و بستری مناسب برای شناخت بیشتر با آفات و آسیب های مبتلا به در دوران کنونی است. هرچند که تمام احادیث رسیده از ائمه برای شیعیان عزیز و گرانقدر هستند و کلام آن بزرگواران همگی از جنس نور است، اما توقیعات شریف امام زمان (عج) از شیرینی خاصی برخوردار است؛ چرا که رسیده از امام حی و واجب الاطاعه است.

امام زمان (عج) در یکی از توقیعات خویش خطاب به شیعیان می فرماید: «هریک از شما باید کاری کند که وی را به محبت و دوستی ما نزدیک تر کند و از آنچه خوشایند ما نبوده و موجب کراهت و خشم ماست دوری گزیند؛ زیرا امر ما ناگهانی فرا می رسد، در هنگامی که توبه و بازگشت برای او سودی ندارد و پشیمانی او از گناه، از کیفر ما نجاتش نمی بخشد و خداوند رشد و هدایت را به شما الهام فرماید و به لطف خویش شما را به بهره وری از رحمت هایش توفیق بخشد.»

امام زمان (عج) در این توقیع یکی از انتظارات خویش را از شیعیان بیان می‌دارند و یک معیار کلی برای عمل و رفتار شیعیان خود ارائه می‌دهند. هریک از شما باید کاری کند که وی را به محبت و دوستی ما نزدیک تر کند و از آنچه خوشایند ما نبوده و موجب کراهت و خشم ماست دوری گزیند».

تفکر بر محتوای حدیث اعمال مختلفی را به ذهن متبادر می‌کند که انجام آن سبب نزدیکی و قرابت به امام زمان(عج) می شود. که از جمله آن می‌توان به نماز اول وقت، نیکی به پدر و مادر، حل مشکلات برادارن دینی و کمک به یتیمان اشاره کرد. از جمله رفتارهایی که سبب خشم و کراهت امام زمان(عج) می شود و به ذهن هرکسی متبادر می شود: کاهل نمازی، گناهان زبان از جمله غیبت و تهمت و دروغ گویی و خوردن مال یتیم و بی توجهی به مشکلات براداران دینی است.

اما همه این اعمال را می توان در یک کلمه خلاصه کرد؛ شیعیان باید برای جلب محبت امام زمان خویش و دوری از غضب ایشان در زندگی روزمره خود رعایت تقوی کنند. امام علی (ع) در حدیثی به سلیم می فرماید:«بدان که خداى تعالى دنیا را به نیک و بد مى‏دهد، ولى این امر ولایت که تو در آن هستى خداوند آن را فقط به برگزیدگان از خلقش مى‏دهد. امر ولایت ما را جز سه گروه از خلق نمى‏دانند: ملائکه مقرّب، پیامبر مرسل، بنده‏اى که خداوند قلب او را براى ایمان امتحان کرده باشد. اى سلیم، ضابطه این امر ولایت، تقوى‏ و پرهیزکارى است، چرا که به ولایت ما جز با پرهیزکارى نمى‏توان رسید.»

مشغله های اقتصادی و دوری از مجالس وعظ و نصیحت، رعایت تقوی را در میان شیعیان کم رنگ کرده است؛ در زمان های گذشته امر به معروف و نهی از منکر در زندگی روزمره بیشتر رواج داشت و مردم به نحو مستمر در پای مجالس وعظ در مساجد حضور داشتند و همین موضوع سبب می شد تا تذکر و یادآوری بیشتری برای آن ها نسبت به امور دینی وجود داشته باشد. اما اکنون که زندگی ها درگیر سرعتی شگفت آور است و گویی اندکی تأمل و تفکر کردن سبب می شود تا از قافله دنیا جا بمانیم، برخی مسائل قبیح و معصیت در میان زندگی روزمره ما رواج یافته است، بدون آنکه متوجه باشیم این مسائل مورد رضایت امام زمان(عج) نیست و سبب کدورت خاطر و دوری ما از ایشان را فراهم می‌کند.

به عنوان نمونه می توان به ترک نماز اول وقت و کم اهمیتی به موضوع نماز در میان شیعیان اشاره کرد؛ عادی شدن نگاه میان نامحرمان و ضایع کردن حقوق برادران دینی و کم توجهی به صله رحم و هزاران مورد دیگر که با اندکی توجه می توان در زندگی روزمره مصادیق آن را یافت.

روز جمعه که به نام مبارک امام زمان(عج)مزین شده است و به ایشان اختصاص دارد؛ زمان مناسبی است که به تفکر و تعمق در باب مصادیق تقوی در زندگی روزمره خویش بیاندیشیم و خود را ملتزم به رعایت تقوی در طول هفته بکنیم.

بی شک یکی از معانی انتظار و یاری امام زمان(عج) همین رعایت تقوی الهی است؛ در حقیقت برای یاری امام زمان(عج) و نزدیک شدن به محبت و نگاه حضرت باید دنبال عمل و راهکار بود و نه این که اصطلاحات و موضوعات پر زرق و برق را دنبال کرد.

از ساده ترین و مهم ترین راه هایی که امام زمان(عج) به آن تآکید داشته‌اند رعایت تقوی است. امام زمان (عج) در توقیعی شریف خطاب به شیعیان می فرماید :«پس تقوای خدا پیشه کنید و ما بر رهایی بخشیدنتان، از فتنه که به شما روی آورده یاری دهید.»