مردم دنیا از دیدگاه نهج البلاغه

سه توصیه برای همیشه ات...

مردم در دنیا از نظر عمل و هدف دو گونه‏اند: یکی تنها برای دنیا کار می‏کند و هدفی ماوراء امور مادی ندارد. سرگرمی به امور مادی و دنیوی او را از توجه به آخرت بازداشته است، چون غیر از دنیا چیزی نمی‏فهمد و نمی‏شناسد، همواره نگران آینده بازماندگان است که چگونه وضع آنان را برای بعد از خودش تامین کند، اما هرگز نگران روزهای سختی که خود در پیش دارد نیست، به همین علت عمرش در منفعت بازماندگانش فانی می‏گردد. یک‏ نفر دیگر، آخرت را هدف قرار می‏دهد و تمام کارهایش برای آن هدف است‏ اما دنیا خود به خود و بدون آنکه کاری برای آن و به خاطر آن صورت گرفته‏ باشد به او رو می‏آورد، نتیجه اینست که بهره دنیا و آخرت را تواما احراز می‏کند و مالک هر دو خانه می‏گردد، چنین کسی صبح می‏کند در حالی که‏ آبرومند نزد پروردگار است و هر چه از خدا بخواهد به او اعطا می‏کند.

در این مقاله به سه موضوع در نهج البلاغه اشاره شده و به طور خلاصه بررسی می شود:

1ـ تأثیر عبادت از نظر گناه زدائی در نهج البلاغه

از نظر تعلیمات اسلامی، هر گناه اثری تاریک کننده و کدورت آور بر دل آدمی باقی می گذارد و در نتیجه میل و رغبت به کارهای نیک و خدائی کاهش می گیرد و رغبت به گناهان دیگر افزایش می یابد. متقابلا عبادت و بندگی و در یاد خدا بودن وجدان مذهبی انسان را پرورش می دهد، میل و رغبت به کار نیک را افزون می کند و از میل و رغبت به شر و فساد و گناه می کاهد یعنی تیرگیهای ناشی از گناهان را زایل می گرداند و میل به خیر و نیکی را جایگزین آن می سازد.

هر گناه اثری تاریک کننده و کدورت آور بر دل آدمی باقی می گذارد و در نتیجه میل و رغبت به کارهای نیک و خدائی کاهش می گیرد و رغبت به گناهان دیگر افزایش می یابد. متقابلا عبادت و بندگی و در یاد خدا بودن وجدان مذهبی انسان را پرورش می دهد، میل و رغبت به کار نیک را افزون می کند و از میل و رغبت به شر و فساد و گناه می کاهد یعنی تیرگیهای ناشی از گناهان را زایل می گرداند و میل به خیر و نیکی را جایگزین آن می سازد

در نهج البلاغه خطبه ای هست که درباره نماز و احکام کلی آن، زکات، نقش و اهمیت زکات در اسلام و اداء امانت بحث کرده است، پس از توصیه و تاکیدهائی درباره نماز، می فرماید: «و انها لتحت الذنوب حت الورق، و تطلقها اطلاق الربق، و شبهها رسول الله (صلی الله علیه و آله) بالحمة تکون علی باب الرجل، فهو یغتسل منها فی الیوم و اللیلة خمس مرات، فما عسی ان یبقی علیه من الدرن؟؛ نماز گناهان را مانند برگ درخت می ریزد و گردنها را از ریسمان گناه آزاد می سازد، پیامبر خدا نماز را به چشمه آب گرم که بر در خانه شخص باشد و روزی پنج نوبت خود را در آن شستشو دهد تشبیه فرمود، آیا با چنین شستشوها چیزی از آلودگی بر بدن باقی می ماند؟» (خطبه 199).

2ـ تاثیر عبادت در درمان رذایل اخلاقی

امام علی علیه السلام در خطبه 192 نهج البلاغه پس از اشاره به پاره ای از اخلاق رذیله از قبیل سرکشی، ظلم و کبر می فرماید: «و عن ذلک ما حرس الله عباده المۆمنین بالصلوات و الزکوات، و مجاهدة الصیام فی الایام المفروضات، تسکینا لاطرافهم، و تخشیعا لابصارهم و تذلیلا لنفوسهم و تخفیضا لقلوبهم و اذهابا للخیلاء عنهم؛ چون بشر در معرض این آفات اخلاقی و بیماریهای روانی است خداوند بوسیله نماز و زکات و روزه بندگان مۆمن خود را از این آفات حراست و نگهبانی کرد. این عبادات دستها و پاها را از گناه باز می دارند، چشمها را از خیرگی بازداشته به آنها خشوع می بخشند، نفوس را رام می گردانند، دلها را متواضع می نمایند و باد دماغ را زایل می سازند».

3ـ مردم دنیا از نظر عمل و هدف در نهج البلاغه

در نهج البلاغه حکمت 269 این مطلب به نیکوترین شکلی بیان شده است «الناس فی الدنیا عاملان: عامل فی الدنیا، قد شغلته دنیاه عن آخرته‏ ، یخشی علی من یخلفه الفقر، و یامنه علی نفسه، فیفنی عمره فی منفعه غیره ؛ و عامل‏ عمل فی الدنیا لما بعدها، فجائه الذی له من الدنیا بغیر عمل ، فاحرز الحظین معا، و ملک الدارین جمیعا، فاصبح وجیها عند الله، لا یسئل الله حاجه‏ فیمنعه؛

نماز گناهان را مانند برگ درخت می ریزد و گردنها را از ریسمان گناه آزاد می سازد، پیامبر خدا نماز را به چشمه آب گرم که بر در خانه شخص باشد و روزی پنج نوبت خود را در آن شستشو دهد تشبیه فرمود، آیا با چنین شستشوها چیزی از آلودگی بر بدن باقی می ماند؟

مردم در دنیا دو گونه کار کننده اند: یکی کارکننده ای که در دنیا برای دنیا کار می کند و دنیا چنان او را به خود سرگرم ساخته که از آخرت بازماند، می ترسد که بازماندگانش دچار فقر شوند اما خود را از فقر در امان می داند، پس عمر خود را در راه سود دیگران به پایان می برد. و دیگر کار کننده ای که در دنیا برای جهان بعد از آن کار می کند، پس بهره او از دنیا بی آنکه کاری کند به دستش می آید، بنابراین بهره دنیا و آخرت را با هم به دست آورد و مالک هر دو سرای شود، و در نزد خداوند آبرومند گردد به گونه ای که حاجتی از خدا نخواهد که خداوند محرومش سازد».

به بیان دیگر:

مردم در دنیا از نظر عمل و هدف دو گونه‏اند: یکی تنها برای دنیا کار می‏کند و هدفی ماوراء امور مادی ندارد. سرگرمی به امور مادی و دنیوی او را از توجه به آخرت بازداشته است، چون غیر از دنیا چیزی نمی‏فهمد و نمی‏شناسد، همواره نگران آینده بازماندگان است که چگونه وضع آنان را برای بعد از خودش تامین کند، اما هرگز نگران روزهای سختی که خود در پیش دارد نیست، به همین علت عمرش در منفعت بازماندگانش فانی می‏گردد. یک‏ نفر دیگر، آخرت را هدف قرار می‏دهد و تمام کارهایش برای آن هدف است‏ اما دنیا خود به خود و بدون آنکه کاری برای آن و به خاطر آن صورت گرفته‏ باشد به او رو می‏آورد، نتیجه اینست که بهره دنیا و آخرت را تواما احراز می‏کند و مالک هر دو خانه می‏گردد، چنین کسی صبح می‏کند در حالی که‏ آبرومند نزد پروردگار است و هر چه از خدا بخواهد به او اعطا می‏کند.