همین که نام یک مکان می‌شود صحن عتیق و همین که قدیمی‌ترین نمای به یادگار مانده در گنجینه تصاویر موجود از حریم ملکوتی هشتمین خورشید، مربوط به این صحن است، خود به خوبی گواهی می‌دهد از دیرینه آسمانی شدن این قطعه از زمین.
«صحن عتیق»، یا به قول مشهدی‌های قدیم «صحنه کهنه» همان جایی است که خیلی از خاطرات ارادتمندان به ساحت حضرت شمس الشموس(ع) در آن رقم خورده است. این صحن همان جایی است که خیلی‌ها از سقاخانه‌اش به نیت شفا جرعه‌نوشی کردند؛ این صحن همان جایی است که خیلی‌ها مقابل پنجره فولادش ایستادند و با گره کردن دست در مشبک‌های طلایی رنگ، دل‌هایشان را به آستان حضرتش سپردند؛ این صحن همان جایی‌ست که نوای نقاره‌خانه‌اش هر صبح و شام طنین انداخت بر دل شهر؛ این صحن همان جایی‌ست که ایوان‌هایش سال‌های سال قابی بود برای تصویر ارادت آنها که دست روی سینه می‌گذاشتند و به رسم ادب با یک سلام و اذن دخول قدم در حرم می‌نهادند.
آری! این صحن را می‌توان یکی از قدیمی‌ترین جلوه‌گاه‌های عرض ارادت و دلبستگی عاشقان علی بن موسی الرضا(ع) خواند که حالا با شکوهی دو چندان نسبت به سال‌های دور و در عین حال با حفظ میراث گران‌قدر تمام این سال‌ها با عنوان «انقلاب اسلامی» و در فضایی به مساحت 6 هزار و 740 متر مربع از زائران پذیرایی می‌کند.
قدیمی‌ترین عکسی که از حرم مطهر رضوی در مجموعه‌ آستان قدس رضوی موجود است؛ این عنوان به تنهایی آن قدر جذابیت دارد که این عکس و مکان ثبت آن را پر اهمیت جلوه دهد. در این تصویر که در سال 1275 هجری قمری معادل با 1233 هجری شمسی توسط آنتونیو جیانوزی، از عکاسان خارجی عصر قاجاریان به ثبت رسیده، نمای نهر خیابان و سقاخانه‌ صحن عتیق حرم مطهر رضوی به تصویر کشیده شده است.
در صحن کهنه‌ حرم مطهر رضوی تا سال‌های1330 هجری شمسی نهری جاری بود که آب آن از 6 فرسنگی مشهد مقدس، از جائی به نام "چشمه‌ کلاسب" در شمال مشهد مقدس سرچشمه می‌گرفت و پس از طی مسافتی وارد شهر می‌شد. آب این نهر پس از عبور از بالاخیابان وارد صحن کهنه شده و از آنجا نیز از پائین‌خیابان می‌گذشت و در بیرون شهر و برای مصارف مزارع کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گرفت که تصویر این نهر در این عکس واضح است. البته سقاخانه صحن عتیق آن سال‌ها و صحن انقلاب امروز، حالا هر چند مانند آن روزها جوی و سر چشمه‌ای ندارد، اما هنوز هم در میان صحن حضور دارد و خیلی‌ها به سان تمام سال‌هایی که از زمان بنای این سقاخانه به دست «اسماعیل طلا» می‌گذرد، از آب زلال آن می‌نوشند و سیرآب می‌شوند.
در این تصویر که به اقامه نماز ظهر و عصر تاسوعای حسینی در آذر 91 مربوط می‌شود به خوبی می‌بینیم که سقاخانه هنوز هم در نقطه کانونی صحن انقلاب، جسم و جان زائران آقا را سیراب می‌کند.
آئین‌های دیرین صحن عتیق
هرچند برای همه اماکن حرم مطهر رضوی آئین‌های ویژه‌ای وجود دارد که به مناسبت‌های مختلف اجرا می‌شود اما به جرات می‌توان گفت که صحن انقلاب اسلامی، یکی از اماکن حرم مطهر رضوی است که از سال‌های دور بیشترین آئین‌های حرم در آن اجرا می‌شده است. این تصویر که سال 1309 هجری قمری مصادف با 1267 هجری شمسی در قاب دوربین عبد الله قاجار ماندگار شده نمایی است از یکی از همین آئین‌ها. این نما برگزاری مراسم روز عاشورا و حضور پرتعداد و پرشور عزاداران در این آئین را نشان می‌دهد. همان طور که در این تصویر نیز عیان است، نقاره‌خانه هنوز هم مانند سال‌های دور، هر صبح و شام می‌نوازد. البته فضای نقاره‌خانه امروز دیگر آن نقاره‌خانه چوبی قدیم نیست و با حفظ اصالت معماری اسلامی و شمای کلی، با جلوه‌ای پرشکوه‌تر و مستحکم‌تر بر بلندای ایوان غربی صحن انقلاب خود‌نمایی می‌کند.
صحن انقلاب البته علاوه بر نقاره‌خانه و سقاخانه، اماکن ارزشمند دیگری مانند پنجره فولاد، 4 ایوان و برج ساعت را نیز در خود جای داده است که امید است در مطالب بعدی فرصتی برای ارائه اطلاعات بیشتری درباره آنها پدید آید.

الّلهُمَّ صَلّ عَلي عَلي بنْ موسَي الرّضا المرتَضي الامامِ التّقي النّقي  و حُجّتكَ عَلي مَنْ فَوقَ الارْضَ و مَن تَحتَ الثري الصّدّيق الشَّهيد صَلَوةَ كثيرَةً تامَةً زاكيَةً مُتَواصِلةً مُتَواتِرَةً مُتَرادِفَه كافْضَلِ ما صَلّيَتَ عَلي اَحَدٍ مِنْ اوْليائِكَ.

ترجمه ی صلوات امام رضا:

خدایا  رحمت فرست بر علی بن موسی الرضا امام با تقوا و پاک و حجت تو بر هر که روی زمین است و هر که زیر خاک، رحمت بسیار و تمام با برکت و پیوسته و پیاپی و دنبال هم چنان بهترین رحمتی که بر یکی از اولیائت فرستادی.

اللهم صل علی محمد  وال محمد و عجل فرجهم
مطمئنا بهشت زیباست واینجا که حرم دل است و تکه ای از بهشت است
 در عین زیبایی مایه فخر ایرانیان است


امشب چه خوش شبی است که پر نور و پر صفاست

بر هرچه بنگری، همه در رونق و ضیاست

گفتند قدسیان همه از عرش این ندا

گامش ولادت شه دین حضرت رضاست

گر جملگی جهان همه روشن شود ز نور

مشهد در آن میانه چو جام جهان نماست

بر دردمند مژده دهیدش که خاک طوس

درمان به درد مردم بی یار و بینواست

خاک و غبار مرقد او را به دیده زن

بر درد چشم عاشق دلداده توتیاست

دست طلب به دامن بیگانگان مزن

بر دامن رضا تو بزن زانکه آشناست

گر آرزوی کعبه به دل می کنی هر آن

کن مرقدش طواف که چون خانه خداست

صحن عتیق و صحن جدید ار قدم زنی

گر بنگری به معنی آن مروه و صفاست

در آستان لطف رضا جان نثار باش

زیرا که جان عالمیان بر درش سزاست

این روشنی مرقدار از چراغ نیست

نوری که ساطع است، ز انوار کبریاست