هدف خداوند از آفرینش انسان چیست؟
سوال: اگر انسان برای رسیدن به تکامل آفریده شده، با توجه به اینکه خدا ارحم الراحمین است؛ چرا برای رسیدن به این کمالی که این روزها ما جوان ها کمتر در بین اطرافیان می بینیم (یا اصلاً نمی بینیم)، زندگی در دنیا را با این همه مصیبت و بدبختی انتخاب کرد؟ مگر خداوند در قرآن نمی فرماید که " ان الانسان لکفور" و یا " ان الانسان لکنود و انه علی ذالک لشهید" و. . . اگر خداوند خود می فرماید که انسان، سخت ناسپاس و کفر کیش است و خود، این را بهتر می داند و حتی می فرماید "انسان بر نیک و بد کردار خویش آگاه است هر چند اینکه پرده های عذر بر خود بیفکند"، چه انتظار بس بزرگی که بخواهد در صراط مستقیم حرکت کند؟ خدا خود می فرماید که " عده ای قلیل از متأخرین مشتاقانه در ایمان از همه پیشی گرفتند" (سوره واقعه) خوب این عده قلیل از متأخران و جمع بسیار از امت های پیشین را یکجا به مقصود نهایی خود که کمال است می رساند و عده بسیاری را که خداوند در جای جای قرآن صحبت از اعمال و عقوبت آن ها می کند، از زیستن در این دنیای پوچ و بدبختی های متعاقب آن می رهانید. چرا خدا انسان را خلق کرد اگر خود می گوید که انسان سخت ناسپاس و کفر کیش است؟ تکلیف آن هایی که نمی توانند به کمال برسند چیست؟ چرا ما محکوم به زیستن هستیم؟

پاسخ: پاسخ اصلي به سوال شما در درک بهتر حقيقت وجود انسان قرار دارد. به اوصافي از انسان که در برخي از آيات قرآن آمده اشاره کرديد؛ اما از اوصاف بسيار ديگر در قرآن غافل شديد. تنها به يک جنبه از وجود انسان نگاه کرديد و طبعاً قضاوت هاي بعدي نيز متأثر از همين نگاه شده است. علاوه بر اوصافی که بيان شد، در آيات قرآن، انسان در مواردی به اوصافی والا و ارزشمند نيز ستوده شده است. اوصافی چون امانت دار الهي روي زمين، خليفه و جانشين خداوند، مسجود ملائک، مسخر بودن عالم در دست او، کرامت ذاتی انسان، فضليت و برتری او بر مخلوقات و بلکه اشرف مخلوقات و اوصاف بسيار ديگر. شايد بگویيد که اين اوصاف، تنها برای عده ای خاص است؛ پس ديگران براي چه آفريده شدند؟ در جواب بايد گفت: اولاً اين اوصاف به صورت کلي بيان شده است و نشانگر آن است که اين ها برای نوع انسان است؛ يا حداقل بخشی از اين اوصاف، براي نوع بشر است. ثانياً حتی اگر اين اوصاف براي عده اي خاص باشد، اين عده با ويژگی انسان بودن به چنين مقام بلندی دست يافتند که اشرف مخلوقات الهي قرار گرفتند. منظور از ويژگي انسان بودن، يعني داشتن دو نيروی متضاد در درون، گرايش انسان به نيکی و بدی و قدرت انتخاب و اختيار و سرانجام طي مسير کمال با نيروی اراده خود. به عبارت ديگر، انسان در خلقت خود داراي زمينه های شقاوت و انحراف است و بايد در كنار همين اوصاف و حالات، مسير سعادت خود را طی كند و به نوعی خلاف مسير گرايش طبع مادی خود به سوی گرايش روحی و الهي خود حركت كند تا در اين كش و قوس ها به سعادت حقيقي خويش دست يابد. بنابراين، وقتي پاي اختيار و انتخاب و باز بودن راه سعادت و شقاوت (راه نيک و بد) به ميان مي آيد، به طور طبيعي، عده اي راه سعادت را انتخاب کرده و عده اي راه شقاوت را. از همين جا پاسخ اين سوال که چرا فقط نيکان آفريده نشده و يک جا به کمال نهايي نرسيدند، روشن مي شود؛ زيرا اگر قرار باشد که تنها نيکان و سعادتمندان آفريده شوند، ديگر اختيار، معنا نداشت و سعادت انسان جبري بود؛ بنابراين، فرض آفريده شدن انسان هاي نيک و مقرب، هم با اختيار و اراده داشتن انسان در تضاد است و هم سعادت و کمال و برتري انسان بر فرشتگان معنا نداشت. کمال رسيدن انسان و برتر شدن او بر ملايک به خاطر دوگانگي وجود انسان و اختيار راه سعادت و کمال از ميان همه راه هاي انحرافي است. در حالي که بسياری از انسان ها راه هاي انحرافي را انتخاب مي کنند، عده اي در اين ميان از همه آن ها گذشته و تنها به راه خدا مي روند و اين همان چيزي است که به انسان مقام بالا و ارزشمندي داده است. خداوند با آفرينش چنين موجودي به خود آفرين مي گويد: فتبارک الله احسن الخالقين. در توضيح بيشتر که هدف آفرينش نيز در آن بيان شده مي توان گفت: خداوند كه جهان خلقت را به بهترين صورت آفريده است، در جهان خلقت موجوداتي قرار دارند كه عاري از گناه هستند و جز خصائص نيك ندارند. چنين موجوداتي تنها خدا را عبادت مي كنند و نافرماني از او ندارند. اين موجودات همان فرشتگان الهي اند. آن ها همگي بدون اختيار، راه سعادت را مي روند و داراي اختيار در انجام خوب و بد نيستند؛ بلكه سرشت آن ها تنها بر خوبى آفريده شده است. غير از فرشتگان، در اين عالم خلقت مى‏تواند نوعى خاص وجود داشته كه همه مقاماتى كه فرشتگان دارا هستند، دارا شود؛ اما با اختيار و انتخاب خود، و اين تنها درصورتى ميسر است كه راه خوب و بد براى او باز باشد و ميان خوب و بد، خوب را انتخاب نمايد و به مقام فرشتگان و حتى برتر از آن ها دست يابد. اگر قرار بود سرشت اين موجود به گونه‏اى باشد كه داراى اختيار نبوده و فقط راه سعادت را بپيمايد و عاري از گناه باشد و جز خصائص نيك نداشته باشد، ديگر تفاوتى بين اين موجود و فرشتگان نبود؛ بلكه همان فرشته بود؛ حال آنكه فرشته قبل از آن وجود داشت و نياز به خلقت جديد نبود. هم چنين فرض اختيار نيك و بد معنا نداشت. اختيار انتخاب نيك و بد در زماني است كه هر دو بتواند تحقق يابد. در حالى كه اين موجود، نوعى جدا از فرشتگان است و موجودي داراي اختيار و انتخاب آفريده شده و اقتضاى فيض نامتناهى اين است كه در جهان خلقت (كه بهترين جهان ممكن است) چنين نوعى وجود داشته باشد و با فرض چنين نوعى، جهان كامل تر و زيباتر و بهتر خواهد بود. سخن در آن است كه آيا عالم وجود، اقتضا و امكان خلقتي  جداي از ملايك دارد؟ اگر خلقتي جداي از ملايك امكان دارد، پس چرا فيض خداوند از چنين خلقتي منع شود؟ از طرف ديگر نيك بودن انسان ها و ارزشمند بودن و حتي فراتر رفتن از مقام ملايك، زماني است كه انسان بتواند در عين حال كه ميل و كشش به سوي بد در وجود اوست، راه خير و پاكي و نيك را انتخاب نمايد. اگر انسان بدون اختيار به راه خير برود، بهشت رفتن بى معنا است، چرا كه در اين صورت بهشت نتيجه كار ناكرده است، بلكه سعادت و عاقبت به خيرى لذت بخش و معقول است كه آدمى با سعى و تلاش خود بدان برسد. با توجه به اين كه مى‏توانسته كار بد كند؛ ولى انجام نداده و كار خير از او سر زده است. اگر فرض شود که هيچ انسان بد وجود نداشته و يا خلق نشود ، فرض اختيار نيز معنا نداشت؛ بنابراين، حكمت الهى اقتضا دارد كه اسباب و شرايط تكامل اختيارى (و نه جبرى) براى انسان ها فراهم شود تا كسانى كه بـخـواهند، بتوانند راه حق را بشناسند و با پيمودن آن، به كمال و سعادت خودشان برسند؛ ولى فـراهـم شدن اسباب و شرايط براى چنين تكاملى بدين معنى نيست كه همه انسان ها از آن ها حسن استفاده كرده و لزوماً راه صحيح را برگزينند. ضمن آن که نبايد فراموش کرد که اگر کسي و يا کسانی به مراتب بالای کمال دست نيافته و به مقام مقربان نرسيده اند، پس آنان لزوماً در جرگه اشقيا هستند، بلکه بسياری از انسان های عادی از کمالات نسبی برخوردار هستند و به همان مرتبه از کمال، از سعادت برخوردار می شوند، همانگونه که در روايات نيز بيان شده که ايمان همانند پله های نردبان داراي درجات است و گاهي تا ده درجه براي آن ذکر شده است؛ بنابراين انسان هاي بسياري در نهايت به سعادت و کمال رسيده و در بهشت رحمت الهي جاي مي گيرند. تعداد بهشتيان از دوزخيان بيشتر است و به همين خاطر برای بهشت هشت در ذکر شده و براي دوزخ هفت در. رسيدن به كمال نهايی هر چند نصيب تعداد كمي از انسان ها می شود؛ اما بسياری از آن ها بهره هايي هر چند نازل تر از آن را مي برند و از آن بهره مند مي گردند و در عين دارا بودن مشكلات و معاصي و انحرافات، در قيامت مشمول رحمت واسعه الهي قرار گرفته، اهل سعادت و بهشت شده، زمينه تجربه حيات ابدي و تكامل حقيقي در سراي جاودان را به دست مي آورند در حالي كه اگر به دنيا نمي آمدند اين فرصت در اختيار آن ها قرار نمي گرفت. ثانيا: گمان نكنيد كمالاتي كه به دنبال آن هستيد، عجايبي ناديدني و حقايقي دست نيافتني است؛ بلكه در گوشه و كنار ما و در مقابل چشمان غافل ما انواع و اقسام اين كمالات و عظمت هاي وجودي تحقق مي يابد؛ ولي ما از ديدن آن ها غافليم. ديدن اين كمالات نياز به كمالي دروني و ديده اي شستشو شده دارد. چشم پوشي جوان از صحنه شهوت انگيز تنها براي خداوند متعال، بيداري نيمه شب و براي عبادت كسي كه هنوز خستگي كار روزانه را از تن به در نكرده، تلاش شبانه روزي زني كه بعد از فوت همسرش براي تربيت و سعادت فرزندانش شبانه روز به تلاش مشغول است و صدها نمونه از اين دست همه تجلي بروز بزرگ ترين كمالات انساني در پيرامون ما و بيانگر وجود اين زيبايي ها در وجود انسان هاي همين عصر و زمانه هستند كه اميدواريم ما نيز كمال ديدن و درك لذت آن ها و ظهور دادن آن در وجودمان را بيابيم.

منبع: پایگاه اطلاع رسانی مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی