آیا امام علی علیه السلام برتر از پیامبران الهی است؟!

شیعه بر این باور است که بعد از رسول مکرم اسلام صلی الله علیه و آله، والامقام ترین انسانها، حضرت علی بن ابی طالب علیه السلام است و او در این افتخار، نه تنها از تمام انسانهای عادی؛ بلکه از تمام انبیای الهی علیهم السلام حتی آنها که صاحب شریعت بودند و به اصطلاح اولوالعزم خوانده میشوند نیز برتر است.

اثبات این عقیده دلیل دیگری بر حق بودن جانشینی امام علی علیه السلام برای رسول مکرم اسلام صلی الله علیه و آله است؛ همان که در غدیر به شکل رسمی و کاملاً آشکار برای مردم بیان شد و در تاریخ ثبت گشت. بماند عده ‌ای این واقعیت را برنتافتند و بر سر جانشینی آن حضرت به بحث نشستند و شد آنچه در سقیفه شد.

اثبات برتری امام امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه السلام هم از راه قرآن ممکن است و هم از طریق روایت.

قرآن دلیل می آورد

1- قرآن کریم میفرماید: «تِلْكَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى‏ بَعْضٍ»[1] و یا می آ‌فرماید: «وَ لَقَدْ فَضَّلْنا بَعْضَ النَّبِیِّینَ عَلى‏ بَعْضٍ»[2] که هر دو به این معناست: ما برخی از پیامبران را بر برخی دیگر برتری دادیم.

2- یکی از راههای اثبات این برتری آن است که ثابت شود کتاب آسمانی پیامبری بر کتاب دیگری برتری دارد؛ زیرا هر پیامبری در ژرفا و بلندا همتای کتاب خود است.[3] چرا که معرفت دریافتی برابر کمال وجودی هر پیامبر است.

3- قرآن کریم به شهادت خودش مُهَیْمِن، ناظر، مُشرِف و چیره بر صحیفه‌ها و کتابهای آسمانی گذشته است:

«وَ أَنْزَلْنا إِلَیْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ الْكِتابِ وَ مُهَیْمِناً عَلَیْهِ»[4] : و ما این كتاب [قرآن‏] را به درستى و راستى به سوى تو نازل كردیم در حالى كه تصدیق كننده ی كتابهاى پیش از خود و مشرف بر همه‌ی‏ آنان است.

و یا می فرماید: «هُوَ الَّذی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى‏ وَ دینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ كُلِّهِ»[5]: اوست كه پیامبرش را با هدایت و دین حق فرستاد، تا آن دین [6] را بر همه ادیان چیره گرداند.

4. رسول خدا صلی الله علیه و آله که روح مطهر او ظرف دریافت قرآن است[7] چون همتای قرآن است؛ پس به مانند این کتاب بر پیامبران پیشین برتری روحی و معنوی دارد.

5. پس از آن حضرت، نوبت به حضرات معصومین علیهم السلام به ویژه امیرالمومنین علیه السلام می رسد که موضوع این سخن است. ایشان، هم به دلیل یکی بودن با پیغمبر صلی الله علیه و آله به دلیل آیه ‌ی مباهله و هم به دلیل یکی بودن با قرآن به دلیل حدیث ثقلین، برتر از انبیاء پیشین هستند با این توضیح که:

الف: نفس واحد: بنا بر آیه 61 سوره آل عمران که به آیه مباهله مشهور است امیرالمومنین علیه السلام نفس پیغمبر صلی الله علیه و آله است و با آن حضرت اتحاد وجودی دارد چرا که میفرماید: «أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ» و مراد از نفس یا خودِ پیغمبر صلی الله علیه و آله که در این آیه آمده است به شهادت شیعه و سنی مراد امام علی علیه السلام است. و اگر رسول خدا صلی الله علیه و آله برتر از انبیای پیشین است امیرالمومنین علیه السلام نیز برتر از آنها خواهد بود.

در همتایی امیرمومنان علیه السلام و حضرات معصومین علیهم السلام با رسول خدا صلی الله علیه و آله در برخی مراحل وجودی همچنین میتوان به روایاتی تکیه کرد که در آنها سخن از اشتراک خلقت این ذوات مقدس در «نور واحد» آمده است:

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: « أَنَا وَ عَلِیُّ مِنْ نُورٍ وَاحِد »[8] من و علی از یک نور هستیم.

و یا فرمود: « خُلِقْتُ أَنَا وَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ مِنْ نُورٍ وَاحِد »[9]

و نیز فرمود: «خَلَقَنِیَ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى وَ أَهْلَ بَیْتِی مِنْ نُورٍ وَاحِد»[10] خداوند من و اهل بیتم را از یک نور خلق کرد.

ب: عِدل قرآن: بنا بر حدیث ثقلین[11] که با عبارت «لَن یفترقا» بر نبود جدایی و فاصله بین قرآن و اهل بیت علیهم السلام تصریح دارد، امام علی علیه السلام و خاندان عصمت علیهم السلام همه همتای قرآن كریم‌اند و در هیچ مرحله از مراحل كمالِ وجودی از آن جدا نیستند؛ زیرا افتراق آنها از قرآن حتی در بعضی مراتب، با اطلاق نفی جدایی آنها از یكدیگر كه مضمون روشن حدیث شریف ثَقَلین است، منافات خواهد داشت؛ چنانكه اگر اهل‌بیت علیهم السلام تنها همتای مراحل متوسّط یا نازل قرآن باشند، نه قرین اوج آن با این سخن امیرمومنان علیه السلام هم که فرمود: «أنْزِلُوهم بأحْسن منازل القرآن»[12] : پس آنها (عترت علیهم السلام) را به نیكوترین منزلهاى قرآن فرود آورید، مناسب نخواهد بود.

خلاصه اینکه

امام علی علیه السلام بر اساس آیه ‌ی مباهله به منزله ‌ی جان پیغمبر صلی الله علیه و آله است و چون پیغمبر صلی الله علیه و آله همتای قرآن است و قرآن نسبت به سایر کتب آسمانی هیمنه و برتری دارد رسول خدا صلی الله علیه و آله و کسی که به منزله ‌ی اوست؛ یعنی امیرمومنان علیه السلام نیز بر سایر پیامبران؛ حتی پیامبران اولوالعزم علیهم السلام برتری دارد.

به این دلیل قرآنی می ‌توان ضمیمه های روایی بالا را نیز اضافه کرد و به غنای بحث افزود.

روایات استدلال می کنند

در منابع روایی شیعه و سنی روایاتی وجود دارد که به خوبی این برتری را بیان می کند:

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «مَن أرادَ أن یَنظُرَ إلى آدَمَ فی عِلمِهِ و إلى نوحٍ فی فَهمِهِ و إلى إبراهیمَ‏ فی حِلمِهِ و إلى یَحیَى بنِ زَكَرِیّا فی زُهدِهِ و إلى موسَى بنِ عِمرانَ فی بَطشِهِ؛ فَلیَنظُر إلى عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ»[13] آن‏ كه مى‏خواهد به دانش آدم، فهم نوح، حلم ابراهیم، زهد یحیى بن‏ زكریا و توانمندىِ موسى بن عمران بنگرد، باید به على بن ابى طالب نگاه كند.

عبداللَّه بن ولید نقل می ‌کند: امام صادق علیه السلام از من پرسید: نظر مردم درباره ی پیامبران اولوالعزم و امامتان امیرالمومنین علیه السلام چیست؟ (کدام را مقدم و برتر می دانند؟)

گفتم: هیچ كس را بر اولوالعزم مقدّم نمى‏دارند.

حضرت فرمود: خداوند متعال درباره ی موسى علیه السلام فرمود: «و براى او در آن لوحها از هر گونه پندى چیزى نوشتیم»[14] و نفرمود: تمام موعظه‏ها را. و از قول عیسى علیه السلام فرمود: «و تا برخى از آنچه را كه درباره ی آن اختلاف مى‏كنید برایتان بیان كنم»[15]؛ اما درباره ی امامتان أمیرالمومنین علیه السلام فرمود: «بگو: میان من و شما خدا گواهى بسنده است و آن كه دانش كتاب نزد اوست»[16] و خداوند [درباره آن كتاب‏] فرمود: «و نه هیچ ترى و نه هیچ خشكى مگر آنكه در كتابى است روشن»[17] و نیز فرمود: «و هر چیزى را در امام مبین به شمار آورده‏ایم»[18] و علم و دانش آن كتاب نزد او است.[19]

شبیه این روایت که بیانگر برتری علمی و برخورداری از کمالات روحی بالاتر است را می توان در مجامع روایی دیگر مانند "بصائر الدرجات" ملاحظه کرد.[20]

حقی که پایمال شد

با استفاده از آیات و روایات که بخشی از آنها در منابع روایی اهل سنت است ثابت می شود اهل بیت عصمت و طهارت و در رأس آنها امیرالمومنین علیهم السلام برتر از انبیاء الهی هستند؛ مگر رسول خدا صلی الله علیه و آله که جایگاه آن حضرت دون خدا و برتر از هر غیر خداست.

این نوشته را با این سخن از «ابن‌ ابی الحدید» شارح مشهور نهج البلاغه که سنی مذهب است به پایان می ‌بریم. او می ‌نویسد:

«نقول إنه كان أولى بالأمر و أحق لا على وجه النص بل على وجه الأفضلیة فإنه أفضل البشر بعد رسول الله و أحق بالخلافة من جمیع المسلمین‏»[21] ما معتقدیم که در امر خلافت، [حضرت] علی [علیه السلام] به دلیل برتری که نسبت به دیگران داشت برای تصدی آن، دارای حق بود و نسبت به دیگران اولویت داشت؛ چرا که برترین بشر بعد از رسول خدا [صلی الله علیه و آله] است.

پی نوشت:

1.       بقره/253

2.       اسراء/55

3.       همتایی قرآن و اهل بیت علیه السلام، جوادی آملی، ص266

4.       مائده/48

5.       توبه/33، فتح/28، صف/9

6.       ضمیر در «لِیُظْهِرَهُ» به دین برمی گردد. المیزان 9/247

7.       نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ * عَلىَ‏ قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنذِرِینَ (شعراء/193ـ194) : كه روح‏الامین آن را از جانب خدا بر قلب تو فرود آورد تا از بیم دهندگان باشى.

8.       رجال الكشی 1/232

9.       علل الشرایع 1/134

10.   کفایة الاثر 71

11.   کافی 2/415

12.   نهج البلاغه خطبه 87

13.   تاریخ دمشق42/313، البدایة والنهایة 7/357، شواهد التنزیل 1/103، ذخائر العقبى ص 168

14.   اعراف/145

15.   زخرف/63

16.   رعد/42

17.   انعام/59

18.   یس/12

19.   الإحتجاج على أهل اللجاج 2/375

20.   بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد صلى الله علیهم 1/227-231

21.   شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید 1/140. او می نویسد که با تمام برتری یی که امام علی علیه السلام داشت اما کار خلافت را به دیگران واگذار کرد برای مصلحتی که پیشامد کرده بود.

امید پیشگر                                    

دکترای تفسیر قرآن - مدرس حوزه