اخیراً شبهه‌ای در شبکه‌های اجتماعی مطرح می‌شود و آن مسئله فریب آدم و حوّا توسط ابلیس است.

مگر وقتی شیطان به آدم سجده نکرد، خدا او را از بهشت بیرون نکرد؟ پس چطور توانسته دوباره وارد بهشت بشود و آدم و حوا را فریب دهد تا میوه ممنوعه را بخورند؟!

پاسخ به شبهه
طبق آیه‌ ۱۳ سوره مبارکه اعراف «قَالَ فَاهْبِطْ مِنْهَا فَمَا یَکُونُ لَکَ أَن تَتَکَبَّرَ فِیهَا فَاخْرُجْ إِنَّکَ مِنَ الصَّاغِرِینَ» خداوند متعال به شیطان فرمود: از این جایگاه فرود آى! تو نمی‌توانی در آن جایگاه تکبّر کنى، پس بیرون شو که قطعاً تو از خوار شدگانى. بنابراین شیطان بعد از جریان تکبر و سجده نکردن بر آدم گرفتار لعن ابدی شد و از درگاه خداوند رانده شد.

شیطان قبلا در بهشت نبود بلکه در درگاه الهی و در جمع مقربان درگاه خداوند بود

بهشت جایگاه مۆمنان و بندگان مطیع خداوند در آخرت است لذا اخراج شیطان از بهشت به معنای تنزل از مقام و مرتبه‌ای بود که در نزد خداوند داشت.

توضیحات علامه طباطبایی(ره)
مرحوم علامه در تفسیر آیه ۱۳ سوره اعراف می‌فرماید: جمله «فَاخْرُجْ إِنَّکَ مِنَ الصَّاغِرِینَ» تاکیدی برای جمله «فَاهْبِطْ مِنْها» است چرا که «هبوط» همان خروج است اما با یک تفاوت! هبوط، خروج از مقام و نزول به درجه‌ای پایین‏تر است، و همین معنا خود دلیل بر این است که مقصود از هبوط فرود آمدن از مکان بلند نیست، بلکه مراد فرود آمدن از مقام و مرتبه بلند است.

به هر حال روشن است که شیطان بعد از این اخراج دیگر نمی‌توانست به بهشت راه یابد، پس چگونه توانست در جریان فریب آدم و حوا وارد بهشت شود؟

در پاسخ به این دسته از افراد باید گفت که اگرچه برخی تصور کرده‌اند که مراد از بهشت آدم و حوا همان بهشت موعود آخرتی است در صورتی که بهشتی که شیطان در آن حضرت آدم و حوا (علیهما السلام)‌ را وسوسه کرد باغی از باغ‌های دنیا بوده است و چه بسا در آن هنگام ممکن است اصلاً شیطان برای فریب آدم و حوا ظاهر نشده باشد و فقط در حد وسوسه باشد، همچنان که وقتی شیطان بسیاری از انسان‌ها را که وسوسه می‌کند آنها قادر به دیدن شیطان نیستند.

نصیحت‌کننده باید قیافه‌ای جذاب و مورد قبول داشته باشد، از این رو افرادی که بیان می‌کنند شیطان در قالب حیوانی خاص برای آدم و حوا ظاهر شده است به لحاظ عقلی قابل درک نیست!
شیطان هنگام وسوسه آدم و حوا به چه شکلی بوده است؟
روایاتی که بیان می‌کند شیطان هنگام وسوسه حضرت آدم و حوا در قالب پرنده و یا مار ظاهر می‌شود عمدتاً اعتبار ندارد اما آنچه که مهم است این است که شیطان انسان را وسوسه کرده است و اینکه نحوه وسوسه چگونه بوده است اهمیت چندانی ندارد لذا دلیلی بر مجسم شدن شیطان در قالب انسان یا حیوان و با هر چیز دیگر وجود ندارند.

بخشی از آیه ۱۸ سوره مبارکه اعراف مبنی بر «قَالَ اخْرُجْ مِنْهَا مَذْۆُومًا مَّدْحُورًا»

بهشتی که آدم و حوا در آن بودند بهشت برینی نبود که آیات قرآن آن را به بندگان شایسته وعده می‌دهد زیرا اخراج از آن بهشت معنا ندارد و هر که به آن بهشت برین راه یابد دیگر برای آن خروجی وجود نخواهد داشت از این رو از ارزش‌ آدم و حوا به واسطه خوردن میوه ممنوعه کاسته شد و از آن بهشت هبوط کردند، بنابراین مراد از بهشت، محل سکونت آنها ـ همان باغی از باغ‌های دنیا ـ بوده است.

ابلیس برای فریب آدم و حوا به شکل حیوان ظاهر نشد
نخستین مطلبی که می‌توان در اینجا به آن اشاره داشت این است که نصیحت‌کننده باید قیافه‌ای جذاب و مورد قبول داشته باشد، از این رو افرادی که بیان می‌کنند شیطان در قالب حیوانی خاص برای آدم و حوا ظاهر شده است به لحاظ عقلی قابل درک نیست!

جذابیت شیطان برای فریب دادن
طایفه جن همانند انسان‌ها مکلفند و از آن جایی که شیطان بسیار اهل عبادت بود، مقامات بالایی را کسب کرده بود و می‌توانست در میان فرشتگان رفت و آمد کند لذا ترکیب ساختاری شیطان به گونه‌ای بود که می‌توانست فرشتگان را ببیند و به سبب فرشتگان نیز قابل احترام بود.

بیانات حجت‌الاسلام محمد حاج ابوالقاسم، حافظ و داوران بین‌المللی قرآن کریم