این شرایط و موقعیت گرچه برای خود فرزند بسیار سخت است، ولی قطعا برای مادری که فرزندش نزد او زندگی می‌کند دشوارتر است؛ زیرا از یک طرف آلام و ناراحتی از نبود همسر، او را رنج می‌دهد و از طرفی بزرگ کردن و تربیت فرزند بدون کمک همسر هم طاقت فرساست، ولی آن چیزی که کار را برای اینگونه مادران سخت‌تر می‌کند، اخبار و مسائلی است که از گوشه و کنار در مورد نحوه تربیت اینگونه فرزندان می‌شنوند؛ اینکه نبود یکی از والدین چه تبعات و پیامدهای جبران ناپذیری بر فرایند تربیت فرزند باقی می‌گذارد. لذا بسیاری از این مادران در چنین وضعیتی سعی می‌کنند علاوه بر وظایف خود، وظایف پدر را نیز برای فرزندانشان انجام دهند. امّا به راستی آیا مادر می‌تواند علاوه بر وظایف خود، وظایف پدر غایب را هم بر عهده بگیرد؟

امکان دارد ولی با کمک دیگران
اگر بدنبال پاسخ دقیق به این پرسش باشیم، می‌بایست به چند نکته توجه کنیم.

نکته اول: مسلما هریک از والدین در خانه وظایفی دارند، امّا بخشی از این وظایف را فرد دیگر نیز می‌تواند برعهده بگیرد؛ مانند درست کردن غذا، خرید خانه، تامین مالی فرزندان، رسیدگی به نظافت و کارهای درسی و تحصیلی آن‌ها. لذا در این بخش از وظایف، با یک برنامه ریزی مناسب، تاحدودی مادر می‌تواند جای خالی پدر را برای فرزندان خود پر کند.

امّا بخش دیگری از وظایف والدین به گونه‌ای است که فرد دیگر یا توانایی انجام آن را ندارد و یا باید دارای ویژگی خاصی باشد تا بتواند از عهده آن کار برآید؛ مثلا اموری که به جنسیت افراد مربوط می‌شود؛ مانند آموزش مسائل مربوط به بلوغ نوجوانان و تغییراتی که در این دوره متحمل پسران می‌شود که مادر در چنین مواردی چگونه می‌تواند نقش یک پدر را برای پسر خود اجرا کند؟

در اینگونه موارد، مادر برای انجام این بخش از وظایف، بهتر است از افراد دیگری کمک بگیرد. گاهی یک دایی یا یک عمو بهتر می‌تواند برخی از موضوعات مربوط به نوجوان را به او منتقل کند. اگر دسترسی به اقوام نبود، مادر می‌تواند از مشاور یا روانشناس در این باره کمک بگیرد و اگر هیچ کدام در دسترش نبود، مادر می‌تواند از معلم یا مشاور مدرسه درخواست کند تا مسائل لازم را برای فرزند نوجوانش بیان کند.

نکته دوم: ناممکن حتی با کمک دیگران

فارغ از وظایفی که هریک از والدین در خانه دارند، صرف حضور آنان در خانه، کارکردهای مهمی در تربیت فرزندان دارد که نمی‌توان نسبت به آن غفلت کرد. این کارکردها آنقدر مهم است که در صورت نبود یکی از والدین، می‌تواند ضرر و آسیب‌های جدی در تربیت فرزند بزند. نکته قابل توجه این است که جبران کامل این کمبود در اینگونه خانواده‌ها که پدر را از دست داده‌اند، بسیار سخت و در بعضی از موارد ناممکن است.

نقش‌هایی که فرزند از کودکی می‌آموزد

نخستین آموزش تصویری کودک از نقش‌های جنسیتی، در خانه شکل می‌گیرد؛ اینکه وظیفه هریک از پدر و مادر در خانه چیست. چه کسی مسئول تامین معاش زندگی است. کارهای مربوط به مردان و زنان کدام است و ... که این آموزش‌‌های مهم، هم در خانه، به واسطه والدین و هم در خارج از خانه توسط فیلم، کتاب و ... صورت می‌گیرد که البته در صورت نبود یکی از والدین در دوره کودکی فرزند، می‌تواند در آموزش فرزندان مشکل ساز شود.

هر چند حضور و ارتباط مستمر افرادی مانند دایی می‌تواند تا حدودی این نقص را جبران کند، ولی مسلما رابطه همسران با رابطه خواهر و برادری بسیار متفاوت است. فرزندان معمولا در خانواده، نظاره گر رابطه والدین هستند که به هم وفا دارند، رابطه‌ای عاطفی و عمیقی با هم دارند و در ابعاد مختلف زندگی، با هم شریک هستند. در حالی که وقتی دایی قرار است جای خالی پدر را پر کند، به رغم همه سعی و تلاش‌هایش، باز هم نمی‌تواند نمایانگر همه ابعاد رابطه همسری باشد.

نکته سوم: تقابل دموکراسی و دیکتاتوری

معمولا فرایند تصمیم گیری در خانواده‌ها بدین صورت است که پدر و مادر  اول با هم مشورت و بعد تصمیم خود را اعلام می‌کنند. هرچند ممکن است در مواردی هم یکی از والدین خودسرانه تصمیم بگیرد، ولی بالاخره فرزند، کم کم فرایند دموکراسی و تصمیم گیری را در خانه یاد می‌گیرد. در حالیکه فرایند تصمیم گیری در خانواده‌های تک والد، تک نفره است و فرزند شاهد تصمیمات مشارکتی نخواهد بود. لذا این فرایند بیشتر یادآور روش دیکتاتوری در هنگام تصمیم گیری است.

بنابراین در پاسخ به سوال مذکور، باید گفت: در مواردی که در نکته اول اشاره شد، مادر می‌تواند در برخی از موارد، جای خالی پدر را برای فرزند خود پر کند یا با کمک دیگران(مانند اقوام و مشاور) تاحدودی کمبودهای نبود پدر را برای فرزند خود جبران کند. امّا در موارد دیگری که در نکات دوم و سوم ذکر شد، جای پدر هیچ گاه توسط مادر نمی‌تواند پر شود. علاو بر آن می‌توان خلأ عاطفی از نبود پدر را هم به این موارد اضافه کرد.