معرفی امام کاظم(علیه السلام)
مدت امامت امام کاظم(علیه السلام) كه از سال 148 (ه. ق) شروع شد، مانند پدر بزرگوارش 34 سال بوده و در این دوران با چهار خلیفه عباسی همزمان بوده است. اسم مبارك امام هفتم، موسی علیه السلام و القاب مشهور آن حضرت، كاظم، عبدصالح، عالم و باب الحوائج، و كنیه مشهورش، ابوالحسن الاول است. [1] پدر بزرگوارش، حضرت صادق علیه السلام و مادر مكرمه‌اش بانویی بافضیلت به نام «حمیده» است. آن حضرت در هفتم صفر سال 128 (ه. ق) در سرزمین «ابواء» (یكی از روستاهای اطراف مدینه) چشم به جهان گشود و در سال 183 یا 186( ه. ق) به دست سندی بن شاهك و به دستور هارون الرشید مسموم شد و در زندان به شهادت رسید.

در این نوشتار سعی داریم با انواع ویژگی‌های عبادی آن حضرت بیشتر آشنا شویم.

عبادت و دعا نیاز فطری انسان
از جمله نیازهای روحی و معنوی انسان در زندگی عبادت وبندگی است. همان طور  که جسم انسان در زندگی مادی نیازمند تغذیه است، روح او نیز که به گفته دانشمندان علوم اسلامی قوام انسان محسوب می‌شود، نیازمند تقویت وتغذیه است. از طرفی ار منابع اسلامی این چنین بدست می‌آید که تغذیه روح به بهره‌مندی از امور معنویت و عبادت صحیح است. در اهمیت و ارزش عبادت اینکه:

آلكسیس كارل، روان شناس معروف می‌گوید: «فقدان نیایش در میان ملتی برابر با سقوط آن ملت است؛ اجتماعی كه احتیاج به نیایش را در خود كشته است، معمولا از فساد و زوال مصون نخواهد ماند..»[2]و از طرف دیگر، عبادت و دعا راهی به سوی كمال، بلكه تنها راه رسیدن به كمال و سعادت ابدی دنیا و آخرت است. امام صادق علیه السلام فرمود: «ان عند الله عزوجل منزلة لاتنال الا بمسالة؛[3] در نزد خداوند مقاماتی است كه بدون درخواست [و دعا، كسی] به آن نمی رسد..»

ویژگی های عبادی امام موسی کاظم(علیه السلام)
آنچه در عبادات و دعاهای آن حضرت قابل دقت و توجه می باشد، این است كه هرگز عباداتی خشك و بی روح و بی اثر و عاداتی خالی از توجه نبوده است؛ بلكه عبادات آن حضرت ویژگیهایی دارد كه به برخی از آنها اشاره می‌شود.

1-عبادت عاشقانه

با نگاه اجمالی به سیره بندگی امام کاظم (علیه السلام) که در دشوارترین مراحل زندگی،  همچون زندان نیز قابل مشاهده است، به خوبی می‌توان شور و عشق به بندگی است را در  سرتاسر زندگی این امام همام مشاهده نمود. پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله فرمود) در اهمیت و ارزش این ویژگی می‌فرماید: «برترین افراد كسی است كه عاشق عبادت باشد؛ سپس به عبادت تن دهد و آن را از دل دوست بدارد و با جسد با آن مباشرت داشته و خود را برای آن فارغ نموده باشد.....»[4]

وقتی كه طاغوت زمان، هارون الرشید امام موسی بن جعفر علیهما السلام را در قعر زندانهای تاریك و نمور زندانی نمود، و احساس كرد كه جای خلوتی برای ابراز عشق و محبت به معبود خود یافته، دست به آسمان برداشته، عاشقانه عرضه داشت:«اللهم اننی كنت اسالك ان تفرغنی لعبادتك اللهم وقد فعلت فلك الحمد؛ [5] بارخدایا! به راستی من همیشه درخواست می كردم كه به من محل خلوتی برای عبادت خود عنایت نمایی. خدایا! این كار را انجام دادی، پس ستایش برای تو است..»

2. عبادت آگاهانه
از نحوه بندگی امام کاظم(علیه السلام) و همچنین مجموع روایاتی که ایشان در خصوص وظایف بندگان بیان داشته اند به خوبی استفاده می‌شود که نوع بندگی حضرت نه فقط از سر عشق و شور  بود، بلکه علم و معرفت و آگاهی نیز موجب اشتیاق به بندگی در وجود ایشان بود.

حضرت به یكی از فرزندانش فرمود: «یا بنی ایاك ان یراك الله فی معصیة نهاك عنها، وایاك ان یفقدك عند طاعة امرك بها، وعلیك بالجد ولا تخرجن نفسك من التقصیر فی عبادة الله وطاعته، فان الله لایعبد حق عبادته؛ [6] ای پسر عزیزم! مبادا خداوند تو را در گناهی كه از آن نهی كرده، ببیند، و مبادا تو را در عبادتی كه تو را به آن فرمان داده، نیابد و بر تو باد بر تلاش كردن، و همیشه احساست این باشد كه در عبادت خدا و اطاعت او كوتاهی كرده ای؛ چرا كه خداوند آن گونه كه حق عبادت اوست، عبادت نمی شود..»

در جای دیگر فرمود: «تفقهوا فان الفقه مفتاح البصیرة وتمام العبادة والسبب الی المنازل الرفیعة والرتب الجلیلة فی الدین والدنیا، وفضل الفقیه علی العابد كفضل الشمس علی الكواكب ومن لم یتفقه فی دینه لم یرض الله له عملا؛ [7] تفقه كنید [و دین را بشناسید] زیرا كه فقه [و فهم] كلید بصیرت، و كمال عبادت است، و راه رسیدن به جایگاههای بلند و مراتب باعظمت در دین و دنیاست و برتری دین شناس بر عبادت پیشه، همانند برتری خورشید بر ستارگان است و هر كس فهم دینش را دنبال نكرد خدا از عمل او خرسند نگشت..»

3. عبادت پیوسته و مستمر
یکی دیگر از ویژگیهای مهمی که عبادت باید در خود به همراه داشته باشد استمرار و دوام آن است. چه بسیار عبادت های ناپایدار و زودگذری که نتوانسته است صاحبان خود را به کمال و سعادت رهنمون سازد. با مطالعه سیره بندگی امام کاظم(علیه السلام) شاهد هستیم از جمله ویژگی های بندگی ایشان استمرار و دوام آن بوده است، از اینرو که در در زیارت نامه حضرت می‌خوانیم: «حلیف السجدة الطویلة والدموع الغزیرة والمناجاة الكثیرة والضراعات المتصلة؛[8] سجده های طولانی و گریه های سرشار و مناجات زیاد همیشگی و ناله های پی در پی داشت..»
از شافعی نقل شده كه درباره او گفته است: «كثیر التهجد المواظب علی الطاعات؛[9] زیاد شب زنده دار و مواظب بر طاعات (پروردگار) است.» و مامون عباسی نیز درباره او گفته است: «آن قدر عبادت می كرد كه صورتش زخمی شده بود.»
سبط ابن الجوزی می گوید: «ویدعی بالعبد الصالح لعبادته واجتهاده وقیامه باللیل؛[10] و [موسی بن جعفر] به خاطر عبادت و تلاش [پیوسته] و شب بیداری اش عبد صالح خوانده می شد.»

سخن آخر:
سخن آخر اینکه امام موسی کاظم(علیه السلام) همچون سایر امام معصوم دیگر در مسیر صحیح عبودیت و بندگی قرار داشتند, به طوری که حتی اهل سنت نیز به  بزرگی و شاخصه‌های ولای بندگی ایشان اعتراف داشتند شاخصه های ارزشمندی همچون عشق به عبودیت و بندگی آگاهانه و مستمر.
______________________________

پاورقی:

[1]. و گاهی در روایات به ابوالحسن الماضی نیز یاد شده است تا ردی باشد بر عقاید واقفیه كه قائل به زنده بودن آن حضرت بودند.
[2].  نیایش، آلكسیس كارل، به نقل از تفسیر نمونه، ج 1، ص 640.
[3]. اصول كافی محمد بن یعقوب كلینی، ج 2، ص 338، ح 3.
[4]. افضل الناس من عشق العبادة فعانقها واحبها بقلبه وباشرها بجسده وتضرع لها....» ر. ك: منتخب میزان الحكمه، محمدی ری شهری، سید حمید حسینی، (قم، دارالحدیث، چاپ دوم، 1380) ص 325، ح 3931.
[5]. اعلام الهدایه، ج 9، ص 29؛ حیاة الامام موسی بن جعفر علیه السلام، ج 1، ص 140.
[6]. تحف العقول، ص 746، ح 15.
[7]. همان، ص 748.
[8]. مفاتیح الجنان، صلوات بر امام موسی كاظم علیه السلام، ص 791.
[9] چهارده معصوم، ص 109.
[10] تذكرة الخواص، ص 312؛ اعلام الهدایة، ج 9، ص 23.
فرآوری شده از  : ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره 52. سید جواد حسینی، امام هفتم علیه السلام مشعل‏دار عبادت و دعا