از نکات بسیار مهم در امر تربیت فرزند، شناخت و توجّه به حقوق شرعی و اخلاقی فرزند و رعایت آن‌ها است که در کلام امام چهارم، علیه السّلام، به آن‌ها اشاره شده است.حقوق فرزند، طبق رساله‌ی حقوق امام سجّاد، علیه السّلام، به ۴ دسته تقسیم می‌شود:
۱- باید بدانی که فرزند تو، جزئی از وجود تو است و خوبی و بدی او در اين جهان به تو منسوب می‌شود.
۲- باید بدانی که تو مسؤولی فرزندت را به خوبی تربیت کنی و با پروردگارش آشنایش کنی و در راه اطاعت از پروردگار، او را کمک کنی که در روز قیامت، هم در قبال خودت و هم در قبال فرزندت از تو سؤال خواهند کرد؛ اگر به مسؤولیّت خود عمل کرده باشی، پاداش می‌گیری و اگر در انجام مسؤولیّت کوتاهی کرده باشی، کیفر می‌شوی.
۳- برای فرزندت مانند كسى كار كن كه مى‏داند بابت نيكوكارى در حقّ او پاداش می‎‌گيرد و بابت بدرفتارى در حقّ او كيفر می‌بيند.
۴- فرزندت را به نحوی تربیت كن كه کارهای او در دنیا، مایه‌ی افتخار و زینت تو باشد و خدا این انجام وظیفه در قبال او را از تو بپذیرد.[۱]

از کلام زیبای حضرت زین العابدین، علیه السّلام، چهار نکته‌ی مهم و کاربردی برداشت می‌شود:
۱- برخی از حقوقِ ذکر شده، جنبه‌ی عملی ندارد؛ بلکه حضرت فقط می‌فرمایند باید بدانی که این‌طور است. همین دانستن و توجّه داشتن، کارگشا است؛ زیرا در بسیاری از موارد، غفلت و بی‌اطّلاعی ما باعث بروز مشکلات می‌شود.
۲- تمام حقوق به صورت متقابل وجود دارند و هیچ دو مخلوقی نیستند که یکی به گردن دیگری حقّی داشته باشد و طرف مقابل از هیچ حقّی نسبت به او برخوردار نباشد. حقوق فرزند و والدین نیز دوطرفه است؛ همان‌طور که والدین بر گردن فرزندان حقوقی دارند، متقابلاً فرزندان نیز از حقوقی برخوردارند که باید توسّط والدین به رسمیّت شناخته شده و رعایت شود. امام سجّاد، علیه السّلام، در این بخش از کلام خویش حقّ فرزند بر گردن پدر و مادر را بیان فرمودند و در فرازهای دیگری از رساله‌ی حقوق، به تشریح حقّ مادر بر فرزندان و حقّ پدر بر فرزندان پرداخته‌اند. اتّفاقاً وقتی می‌خواهند حقوق ارحام را بیان کنند، اوّل از همه و بیشتر از همه به حقوق مادر می‌پردازند، سپس حقوق پدر را تذکّر می‌دهند و بعد از آن، حقوق فرزند را بازگو می‌کنند که این مطلب دلیلی است بر اولویت‌بندی حقوق.
۳- حقّ مادر، حقّ پدر، جایگاه مادر، جایگاه پدر، حقّ فرزند و محبّت به فرزند همه به جای خود محترم است؛ امّا نباید فراموش کرد که همه چیز از جانب خداست و در هر امری، معیار و محور باید خدا باشد؛ حتّی روابط خانوادگی و والد و فرزندی نیز، باید مبنای خدایی داشته باشد. خدا حقوق و مسؤولیّت‌هایی را تعیین کرده است و بر اساس آن حسابرسی می‌کند و پاداش و عقاب می‌دهد.
۴- حق مسؤولیّت آور است؛ حقوق پدر و مادر به گردن فرزندان، بسیار سنگین است؛ امّا همان‌طور که در بالا دیدیم، مسؤولیّت والدین در قبال فرزند نیز بسیار سنگین است، دنیا و آخرت والدین را شامل می‌شود، عقاب و پاداش اخروی به همراه دارد و چه بسا باعث بهشتی شدن یا جهنّمی شدن والدین شود.

برای آشنایی بیشتر با حقوقی که به گردن انسان‌ها نهاده شده است و مطالعه‌ی کامل رساله‌ی حقوق امام سجّاد، علیه السّلام، می‌توانید به ترجمه‎‌های متعدّدی که به زبان فارسی از کتاب‌های «تُحَفُ العقول» و «خِصال» در بازار موجود است یا کتاب «آداب معاشرت (ترجمه جلد ۷۱ و ۷۲ بحار الأنوار)» که توسّط آیت الله محمّد باقر كمره‌‌اى ترجمه شده است، مراجعه کنید.
___________________________
[۱]. منابع:
۱- ابن بابويه، محمّد بن على، من لايحضره الفقيه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه‌ی مدرّسين حوزه‌ی علميّه‌ی قم، قم، ۱۴۱۳ق، چاپ دوم، ج‏۲، ص۶۲۲، باب الحقوق‏.
۲- ابن شعبه حرّانى، حسن بن على، تحف العقول، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه‌ی مدرّسين حوزه‌ی علميّه‌ی قم، قم، ۱۴۰۴ق، چاپ دوم، ص۲۶۳، حق الرّحِم.
۳- مجلسى، محمّد باقر، بحار الأنوار، دار إحياء التّراث العربي، بيروت‏، ۱۴۰۳ق، چاپ دوم، ج۷۱، صص ۶ و ۱۵، باب ۱ جوامع الحقوق.