قیر (Bitumen)ماده‌ای غلیظ و چسبناک است که ساختاری غیربلورین داشته و قابلیت حل در دی‌سولفید کربن را دارا می‌باشد. سومریان اولین تمدنی بودند که قیر را کشف کردند وپس از آن‌ها مصریان و بابلیان به استفاده از ماده قیر پرداختند . آن‌ها قیر را برای مومیایی کردن به‌کار می‌برند. برای این‌کار نیز قیر مورد احتیاج برای مومیایی کردن را از معدن‌های قیر طبیعی استخراج می‌کردند.

به طور كلي تا چندين دهه قبل روش هاي پيجويي مواد معدني بيشتر به بررسيهاي زمين شناسي و زيرشاخه هاي مختلف آن مثل زمين شناسي اقتصادي ، پترولوژي ، رسوب شناسي و چينه شناسي محدود مي شد امروزه از بررسي هاي دورسنجي ( پردازش و تفسير دادهها يا تصاوير ماهواره ، )ايژئوشيمي و ژئوفيزيك بدين منظور نيز استفاده مي شود روش هاي متفاوت ژئوفيزيكي بسته به نوع ماده معدني و شرايط زمين شناسي مي توانند اطلاعات اوليه ارزشمندي را در مورد موقعيت، حجم و عيار تقريبي نهشته معدني در اختيار متخصصان قرار دهند .

عوامل اصلي و مؤثر در ارزيابي ذخيره قير طبيعي عبارتند از: ارتفاع، عمق، عرض، قابليت دستيابي به بالاي رگه، دما يا نقطه نرمي، ميزان خاكستر، سطح آب زيرزميني، توپوگرافي، محل يا موقعيت جغرافيايي ذخيره، هزينه هاي ساخت، آماده سازي و معدنكاري يا استخراج پيش بيني شده. اين عوامل، طرح توسعه معدن در يك برنامه زمانبندي شده استخراج طولانيمدت (براي مثال، ده ساله) را تحت تأثير قرار مي دهند .

استخراج قير طبيعي با آمادهسازي معدن آن براي بهره برداري و استخراج آغاز مي شود. اين مرحله در برخي كشورها، با انجام حفاري چندين چاه يا شافت با قطر زياد (به فواصل مختلف از يكديگر كه براي دستيابي به رگه هاي قير طبيعي صورت ميپذيرد. معمولاً قير طبيعي در زير روبارهاي به ضخامت هاي مختلف قرار گرفته و بنابراين عمق چاهها يا شافتهاي مزبور متفاوت بوده و علاوه بر ضخامت روباره به وضعيت قرارگيري مخصوصاً عمق رگهها بستگي دارد.

قیر معمولاً از تقطیر نفت خام به دست می‌آید. چنین قیری قیر نفتی یا قیر تقطیری نامیده می‌شود. قیر نفتی محصول دو مرحله تقطیر نفت خام در برج تقطیر است. در مرحله نخست تقطیر، مواد سبک مانند بنزین و پروپان از نفت خام جدا می‌شوند. این فرایند در فشاری نزدیک به یک اتمسفر (واحد) انجام می‌شود. در مرحله دوم نیز ترکیبات سنگین مانند گازوئیلو نفت سفید خارج می‌شوند. این فرایند در فشاری نزدیک به خلاء صورت می‌پذیرد. در نهایت مخلوطی از ذرات جامد بسیار ریز به نام آسفالتن باقی می‌ماند که در ماده سیال گریس‌مانندی به نام مالتن غوطه‌ور است.

اما برخی از انواع قیر در طبیعت و در اثر تبدیل تدریجی نفت خام و تبخیر مواد فرار آن در اثر گذشت سال‌های بسیار زیاد به دست می‌آید. چنین قیری، قیر طبیعی نامیده می‌شودو دوام آن بیشتر از قیرهای نفتی است. از جمله راههای تعیین کیفیت قیر آنالیز است . آنالیز قیر طبیعی میزان کیفیت ، دوام و کاربرد قیر در صنایع مختلف را نشان میدهد .

در آنالیز قیر آیتم های متعددی از جمله : رنگ توده – رنگ پودر – نقطه ی نرمی – رطوبت – نفوذ پذیری – خاکستر – مش – حلالیت – میزان کربن ... تعیین و اندازه گیری میشوند در حقيقت قيرهاي طبيعي مواد هيدروكربني سنگيني هستند كه بر اساس نحوه تشكيل، خواص فيزيكي، حلاليت در تتراكلريدكربن و تركيب شيميايي بهگروههاي مختلفي مانند پيروبيتيومن آسفالتيك، پيروبيتيومن غيرآسفالتيك ، آسفالتيت و غيره تقسيم بندي شده و اين گروه ها نيز خود به شعبه هاي مختلفي تقسيمبندي ميشوند. مثلاً آسفالتيت ها به سه گروه گيلسونيت، گراهاميت و گلانس پيچ تقسيم مي گردند كه گروه گيلسونيت از جمله مرغوبترين و مشهورترين گروه هاي قير طبيعي مي باشد. اين ماده برحسب درصد خلوص و ميزان عمر و غيره به حالتهاي فيزيكي مايع، نيمهجامد و جامد و باحلاليتهاي متفاوت در حلال تتراكلريدكربن وجود دارد و برخي از انواع آن مستقيماًقابل استفاده بوده و برخي ديگر بايستي مورد فرآوري قرار گرفته و يا پس از اختلاط باقير نفتي مورد استفاده قرار گيرد. معادن عمده قير طبيعي در كشورهاي كانادا،ونزوئلا، روسيه، ترينيداد، استراليا، عراق و ايران وجود دارد. قيرهاي طبيعي ايران ازدسته پيروبيتيومنها و بصورت جامد بوده و به همان صورت قابل استفاده نميباشند. مناطق داراي قير طبيعي در ايران، به طور عمده در استانهاي كرمانشاه، ايلام وخوزستان است.

قیر طبیعی چون خشک است آسیاب شده و به صورت پودر صادر می‌شود. ابتدا از معدن به شکل کلوخه به کارخانه آمده و در آن جا آزمایش می‌شود، میزان خاکستر آنکه مشخص شد، بر همان مبنا طبقه‌بندی شده و از زیر پنج درصد تا حداکثر ده درصد برای مشتری تعریف می‌شود.

کشورهایی که برای آسفالت از قیرهای اصلاح شده استفاده می‌کنند و همچنین آنهایی که برای ایزولاسیون از آن بهره می‌گیرند مشتریان قیر طبیعی محسوب می‌شوند. در حال حاضر صادرات بیش از همه به هند، بعد از آن استرالیا، اروپا و به میزان کم به چین صورت می‌گیرد. کشورهای فرانسه و آمریکا نیز خود دارای این ذخایر هستند، اما قیمت آن در مقایسه با ایران بسیار بالاست. مثلا محصولی که در ایران برای صادرات تولید می‌شود اگر دویست و پنجاه دلار باشد، در آنجا هزار دلار است. کشورهای دیگر هم چندان این محصول را نمی‌شناسند. اولین کشوری که این محصول را به خوبی شناخت و حتی ما را در کشف این معادن راهنمایی کرد، هند بود. البته میزان صادرات این محصول در سال زیاد نیست و شرکت‌ها در مجموع بیش از بیست هزار تن در سال صادرات ندارند.
منبع: aim bitumen