ريشه خمس، آيه شريفه قرآن است:

وَاعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ‏ءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبي وَالْيَتامي وَالْمَساكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللهِ وَما أَنْزَلْنا عَلي عَبْدِنا يَوْمَ الْفُرْقانِ ... «1»

بدانيد هرگونه غنيمتى به دست آوريد، خمس آن براى خدا و براى پيامبر و براى نزديكان و يتيمان و مسكينان و واماندگان در راه از آنان است، اگر به خدا و آن چه بر بنده خود در روز جدايى حق و باطل نازل كرديم ايمان آورده ‏ايد انفال: 41.

امام كاظم علیه السلام فرمود: «لقد یسر اللّه على المؤمنین ارزاقهم بخمسة دراهم جعلوا لربّهم واحداً واكلوا اربعة حلالا ثم قال هذا من حدیثنا صعب مستصعب لایعمل به ولا یصبر علیها الا ممتحن قلبه للایمان»

خمس مالتان را بدهید تا رزق شما حلال شود،

سپس فرمود: این كلام سختى است كه جز افراد

با ایمانِ امتحان شده، تحمّل آن را ندارند.


 نپرداختن خمس، در كنار شرك و قتل نفس، از بزرگ‏ترین گناهان كبیره شمرده شده است.

امام صادق ‏علیه السلام فرمود: «اكبر الكبائر سبع: الشرك والقتل واكل اموال الیتامى

و عقوق الوالدین و قذف المحصنات و الفرار من الزحف وانكار ما انزل اللّه»،

سپس فرمود: امّا خوردن مال یتیمان همان حقّ ما است كه از ما ربوده و خوردند.

 امام زمان‏ علیه السلام فرمود: «لعنة اللّه والملائكة والناس اجمعین على 

مَن استحلّ من مالنا درهماً»

لعنت خدا و فرشتگان و مردم بر كسى كه یك درهم مال ما را حلال بشمارد

و در روایت دیگر فرمود: ما دشمن این گونه افراد هستیم. «و نحن خصمائه»

 امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: «هلك الناس فى بطونهم و

فروجهم لانهم لم یؤدوا الینا حقّنا»

مردم بخاطر اینكه حقّ ما را نمى‏دهند غذا و آمیزش آنان ناپاك شده

و سبب هلاكت آنان مى‏شود.

 در بعضى احادیث مى‏خوانیم: «من استحل منها شیئاً فامسكه فانما یاكل النیران»

 كسى كه بخشى از خمس را حلال پندارد و آن را نپردازد، گویا آتش مى‏خورد.

 یاران واقعى اهل‏بیت‏ علیهم السلام آنگونه ایمان داشتند

كه نپرداختن خمس را مساوى با حرام خوردن و

قبول نشدن نماز و روزه مى‏دانستند و

در سؤال كتبى خود از آن بزرگواران مى‏پرسیدند

كه خمس را چگونه بپردازیم تا جزو حرام خواران و

كسانى كه نماز و روزه‏شان قبول نیست نباشیم.

 امام باقرعلیه السلام فرمود: آسان‏ترین وسیله‏ اى كه انسان را به دوزخ مى‏برد

خوردن مال یتیم است، سپس حضرت فرمود:

ما یتیم هستیم(و نپرداختن خمس، به منزله خوردن مال یتیم است).

 در حدیث دیگر مى‏خوانیم: از سخت‏ترین شرائطى كه مردم در قیامت دارند

وضعیّت تاركان خمس است.

 در حدیثى مى‏خوانیم: «الدنیا و ما فیها للّه و رسوله و لنا فمن غلب على

شیى‏ء منها فلیتّق اللّه و لیؤدّ حقّ اللّه و لیتبرّ اخوانه فان لم یفعل ذلك فاللّه

و رسوله و نحن براء منه»

هر كس بر مال دنیا دست یافت باید تقوى پیشه كند و

حق خدا را بپردازد و به برادران ایمانى خود احسان كند و

اگر این چنین نكرد خدا و رسول و ما اهل بیت از او بیزاریم.

 امام رضا علیه السلام فرمود: «ان الخمس عوننا... فلا تزووه

عنّا ولا تحرموا انفسكم دعاءنا ما قدرتم علیه»

خمس كمك به ماست آن را از ما دور نكنید تا از دعاى ما محروم نشوید.

 امام زمان علیه السلام فرمودند:

«فلا یحلّ لاحد ان یتصرف فى مال غیره بغیر اذنه فكیف یحل ذلك

فى مالنا من فعل شیئاً من ذلك لغیر امرنا فقد استحل منا ما حرم علیه

و من اكل من مالنا شیئا فانما یأكل فى بطنه نارا و سیصلى سعیرا»

با اینكه هیچ كس حق ندارد در مال غیر تصرّف كند،

پس چگونه مردم در مال ما تصرف مى‏كنند؟

هر كس بدون دستور ما در مال ما تصرف كند

مرتكب گناه شده و هر كس ذره‏اى از مال ما را بخورد

پس گویا آتش در شكم اوست.

 در روایات مى‏خوانیم: «لا یعذر عبد اشترى من الخمس شیئاً ان یقول

ربّ اشتریته بمالى حتّى یأذن له اهل الخمس»

عذر كسى كه از خمس چیزى خریدارى كند پذیرفته نیست،

مگر آنكه صاحبان خمس اجازه دهند.


 امام باقر علیه السلام فرمود: براى هیچ كس حلال نیست

مال خمس نداده‏اى را خریدارى كند مگر آنكه حق ما را به ما برساند

 اگر وارثانِ كسى كه از دنیا رفته بدانند او خمس مال خود را نداده،

باید مثل سایر بدهى‏ها خمس او را بدهند.


 امام خمینى در تحریرالوسیله مى‏فرماید:

هر كس درهمى از خمس را نپردازد جزء ستمگران بر اهل بیت

و كسانى كه حق آن بزرگواران را غصب كرده‏اند مى‏شود.

 در كتب فقهى و رساله‏ هاى مراجع بزرگوار مسائلى است

كه بر همه مقلدین دانستن آنها لازم است و

ما چند جمله از كتاب شریف عروةالوثقى بیان مى‏كنیم:

 اگر انسان قبل از پرداخت خمس كنیزى بخرد حق تصرّف ندارد.

 تا مقدار خمس را با فقیه جامع الشرائط مصالحه نكرده،

تصرّف در مال خمس نداده جایز نیست،

حتّى اگر در نیّت خود قصد پرداخت مبلغ را داشته باشد.

 استفاده از لباس و مكانى كه خمس آن داده نشده نماز را با مشكل مواجه مى‏كند،

چنانكه در حج، طواف با لباس احرامى كه خمس آن داده نشده، باطل است.