روزه راهی مناسب و دقیق برای تزکیه نفس می‌باشد و کمال و قرب الهی را در برداشته و برای فرد روزه گیرنده دارای آثار و فواید زیادی می‌باشد که اگر آن آثار در زندگی وی جاری گردد، تقوا برای فرد حاصل‌شده که آن‌هم فلاح و رستگاری ابدی را به دنبال خواهد داشت؛ خداوند در قرآن کریم دراین‌باره فرموده است: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُون[۱] ; ای کسانی که ایمان آورده‌اید، روزه داشتن بر شما مقرر شد، همچنان که بر کسانی که پیش از شما بوده‌اند مقررشده بود، تا پرهیزگار شوید.» امام محمدباقر علیه‌السلام نیز روزه را یکی از مهم‌ترین مسائل اسلام بر می‌شمارند و می‌فرمایند: «بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَی خَمْسَةِ أَشْیَاءَ عَلَی الصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ وَ الْحَجِّ وَ الصَّوْمِ وَ الْوَلَایَة[۲]; اسلام بر پنج چیز استوار است، بر نماز و زکات حج و روزه و ولایت.» پس هنگامی‌که روزه از اهمیتی چنین برخوردار است باید دارای فواید بسیاری باشد. در این نوشتار به بیان فواید فردی روزه می‌پردازیم.

الف ـ روزه و اخلاص
حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها در حدیثی علت وجوب روزه را این‌گونه بیان می‌دارند: «فَرَضَ اللهُ الصیامَ تثبیتاً لِلإخلاصِ; خدا روزه را برای تثبیت اخلاص واجب نمود.[۳]» و یا امیرالمؤمنین می‌فرماید: فرض الله ... الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق [۴]; خداوند روزه را واجب کرد تا به‌وسیله آن اخلاص خلق را بیازماید.» از این روایات استفاده می‌شود که روزه با اخلاص رابطه خاصی دارد. اینکه وجوب روزه به خاطر اخلاص بندگان باشد، حاکی از اهمیت داشتن اخلاص است. انسانی که از تمایلات نفسانی پرهیز می‌کند و در زمان خاصی خودش را ملزم به رعایت دستورات فقهی و اخلاقی می‌کند، آن‌هم در مدت یک ماه و به‌راحتی قابل کتمان است و دیگران مطلع از روزه‌داری فرد نمی‌شوند؛ همگی بیانگر اثر ویژه روزه در اخلاص دارد. روزه از جهت کتمان و عدم جلب‌توجه دیگران شبیه ذکر شریف «لا اله الا الله» است که شعار اخلاص به شمار می‌رود.

ب ـ روزه و روحیه صبوری
صبر از صفات نیک و صبوری از اخلاق بزرگان به شمار می‌رود و لازمه زندگی مؤمنانه است. مؤمن باید باتحمل مشکلات و سختی‌ها در جهت قرب الهی حرکت کند؛ اما این تحمل کردن نیازمند وجود صبر در افراد است. برای ایجاد این روحیه در افراد راه‌های مختلفی وجود دارد که یکی از راه‌های دقیق و قرآنی آن روزه است. خداوند در دو جای قرآن طبق تفسیر ائمه علیهم‌السلام[۵] از روزه با عنوان صبر یادکرده و فرموده است: «اسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَة[۶]; از شکیبایی و نماز مدد جویید.» امام صادق علیه‌السلام در تفسیر آیه این‌گونه فرموده‌اند: وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ قال الصبر الصوم[۷]‌ ; خداوند عزوجل که فرموده است: از صبر و نماز کمک بگیرید، صبر، روزه است. »
همین امر نشانگر کارایی روزه در به وجود آوردن صبر به‌وسیله روزه است. در حدیثی از نبی مکرم اسلام صلی‌الله علیه آله نیز می‌بینیم که ایشان ماه رمضان را «ماه صبر»[۸] معرفی نموده است. در اصل روزه با ایجاد یکسری محدودیت‌های موقت در خوردن و آشامیدن و... قدرت تحمل فرد را بالا می‌برد و به او این امکان را می‌دهد که در برابر مشکلات صبوری نماید و به دنبال راه‌حل باشد؛ نه آنکه شکست را بپذیرد و میدان را خالی کند. روزه‌دار گرسنگی و تشنگی را تحمل می‌کند و با برنامه‌ریزی برای خوردن و آشامیدن خویش به مقابله با آن سختی‌ها می‌پردازد. روزه‌دار چون می‌داند این سختی‌ها در یک‌زمان خاص پایان می‌پذیرد؛ قدرت تحمل خویش را بالابرده و مدام این تلقین را به خود می‌کند که عمر این مشکلات موقتی بوده و پایان‌پذیر است. بنابراین روزه‌دار رسم صبر را می‌آموزد و نه‌تنها در برابر مشکلات عنان خویش را از دست نمی‌دهد؛ بلکه با آرامشی خاص به حل مشکل می‌پردازد.

ج ـ روزه و یاد آخرت
یکی دیگر از آثار فردی روزه این است که آخرت را به یاد انسان می‌آورد؛ چراکه تشنگی و گرسنگی روزه‌دار را به یاد آخرت انداخته و او را به عمل برای آخرت سوق می‌دهد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در خطبه شعبانیه می‌فرماید: «با گرسنگی و تشنگی‌تان [در روزه رمضان] به یاد گرسنگی و تشنگی روز قیامت باشید.[۹]» و یا در حدیث دیگری از پیامبر می‌بینیم که ایشان فرموده‌اند: «خوشا به حال کسانی که برای خدا گرسنه و تشنه شده‌اند اینان در روز قیامت سیر می‌شوند.[۱۰] »

د ـ روزه و کنترل هوای نفس 
هوای نفس از بزرگ‌ترین موانع سعادت و بلکه سبب هلاک به شمار می‌رود. ازاین‌رو در دین مبین اسلام دستورات زیادی برای کنترل و جهت‌دهی به خواهش‌های نفسانی و تعدیل غرایز بیان‌شده که یکی از آن راهکارها، روزه‌داری است. روزه سبب تقویت اراده می‌شود و این یعنی قدرت مقابله با زیاده‌خواهی‌های نفس. این کارکرد روزه با عبارت «لعلّکم تتّقون» که قبلاً به آن اشاره شد نیز همخوانی دارد. پس روزه نقش بسزایی در مقابله با هوای نفس و انواع شهوت‌ها دارد. البته یکی از هلاک کننده‌ترین هواهای نفسانی، شهوت جنسی است و برای مقابله با این مورد به‌خصوص نیز حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) روزه را به‌عنوان یک دارو معرفی نموده و فرموده‌اند: «ای جوانان! هر کس از شما که از وضعیت زندگانی خوبی برخوردار باشد، ازدواج کند؛ زیرا ازدواج، برای حفظ چشم و فرج، بهتر است و هرکس توانایی مالی برای ازدواج ندارد، روزه بگیرد؛ زیرا روزه برای او کاهش‌دهنده شهوت است.[۱۱]» بنابراین روزه نقش مهم و کارایی در مقابله با هوای نفس به‌خصوص شهوت جنسی دارد.

------------
پی‌نوشت

[۱] - سوره بقره / آیه ۱۸۳
[۲]- کافی (طبع الاسلامیه) ج ۴ ، ص ۶۲، ح ۱
[۳] - بحارالانوار، ج ۹۳، ص ۳۶۸
[۴] - نهج‌البلاغه، حکمت ۲۵۲
[۵] - رک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۲۱۸  و حسینی همدانی، سید محمدحسین، انوار درخشان، تحقیق: بهبودی، محمدباقر، ‌ ج ۱، ص ۱۴۴
[۶] - سوره بقره / آیات ۴۵ و ۱۵۳
[۷] - تفسیر قمی ج ۱، ص ۴۶ - تفسیر عیاشی ج ۱، ص ۴۴، ح ۴۱
[۸] - کافی، ج ۴، ص ۶۶.
[۹] - و سائل الشیعة، ج ۱۰، ص ۳۱۳.
[۱۰] - هدایة الامة الی احکام الائمة ج ۴، ص ۲۶۸، ح ۹
[۱۱] - محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۱۵۳، مؤسسه آل البیت (ع)، قم، ۱۴۰۸ ق.