اهمیت ادب در برابر خداوند متعال!

یکی از مباحث اخلاقی که اثرات زیادی در زندگی انسان دارد بحث ادب است که در روایات اسلامی بسیار بر آن تاکید شده است و تعاریف زیادی برای آن مطرح شده است از آن جمله تعاریف می توان به حدیث امام جواد علیه السلام اشاره کرد که فرمودند.

قالَ الإمام الجواد - علیه السلام - : الاْدَبُ عِنْدَ النّاسِ النُّطْقُ بِالْمُسْتَحْسَناتِ لا غَیْرُ، وَ هذا لا یُعْتَدُّ بِهِ ما لَمْ یُوصَلْ بِها إلی رِضَااللهِ سُبْحانَهُ، وَ الْجَنَّهِ، وَ الاْدَبُ هُوَ أدَبُ الشَّریعَهِ، فَتَأدَّبُوا بِها تَكُونُوا أُدَباءَ حَقّاً.

امام جواد - علیه السلام - فرمود: مفهوم و معنای ادب از نظر مردم، تنها خوب سخن گفتن است كه ركیک و سبک نباشد، ولیكن این نظریّه قابل توجّه نیست تا مادامی كه انسان را به خداوند متعال و بهشت نزدیک نگرداند. بنابر این ادب یعنی رعایت احكام و مسائل دین، پس با عمل كردن به دستورات الهی و ائمّه اطهار (علیهم السلام)، ادب خود را آشكار سازید.(ارشاد القلوب دیلمی، ص 160)

در روایات، بهترین ارثی را كه برای فرزندان می‌توان به جای گذاشت ادب معرفی کرده‌اند امام علی(علیه السلام) می‌فرمایند:

«بخشش و تفضل هیچ پدری به فرزندش بهتر از عطیه ادب و تربیت پسندیده نیست.»(روایات تربیتی  جلد ج 1،ص49)

حال ادب خود بر دو قسم است یکی ادب در برابر خداوند متعال و دیگری ادب در برابر بندگان خداوند. که ما در این بحث قسم اول را بررسی می کنیم که ادب در برابر خداوند متعال است که خود دارای بخش های مختلفی است:

1)ادب در ذکر خداوند:

که هرگاه خداوند متعال را ذکر می کنیم و نام خداوند را به زبان می آوریم با احترام کامل و با الفاظ مناسب ذکر کنیم

2)ادب در امتثال:

یعنی ادب در فرمانبری از خداوند متعال وقتی صدای اذان را می شنویم این ادب را رعایت کنیم و آماده نماز شویم در احوالات حضرت امام نقل می کنند که وقتی ایشان در فرانسه بودند روزی جمعیت زیادی از خبرنگاران برای ملاقات و تهیه گزارش به خدمت ایشان رسیدند امام تا وقت نماز رسید مجلس را ترک کرد و برای نماز آماده شدند.

3)ادب در انتساب:

یعنی کارهای خوب را به خداوند متعال نسبت بدهیم و به عکس کارهای بد را به ایشان نسبت ندهیم قرآن در این زمینه می فرماید:

«مَّا أَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللّهِ وَمَا أَصَابَكَ مِن سَیِّئَةٍ فَمِن نَّفْسِكَ وَأَرْسَلْنَاكَ لِلنَّاسِ رَسُولاً وَكَفَى بِاللّهِ شَهِیدًا»

( اى انسان آنچه از نیكى‏ها به تو رسد از جانب خداست (سبب آن رحمت اوست) و آنچه از بدى‏ها به تو رسد از سوى خود توست (سبب آن گناهان توست) و (اى پیامبر) ما تو را به رسالت براى مردم فرستادیم، و خدا از نظر گواهى (بر رسالت تو) كافى است)

بر خلاف شیطان که در جریان سجده به آدم این جمله را به خداوند متعال نسبت داد که گفت:

«قَالَ رَبِّ بِمَآ أَغْوَیْتَنِی لأُزَیِّنَنَّ لَهُمْ فِی الأَرْضِ وَلأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ» ؛‌گفت: «پروردگارا، به سبب آنكه مرا گمراه ساختى، من [هم گناهانشان را] در زمین برایشان مى‏آرایم و همه را گمراه خواهم ساخت.

روزی فتحعلی شاه قاجار با همسرش مشاعره می کرد در حین مشاعره شاه این شعر را خواند که آفرین بر حسن یوسف آفرین، همسرش به او گفت که این شعر را این طور بخوانی بهتر است: آفرین بر حسن یوسف آفرین، یعنی به جای اینکه یوسف را مدح و ستایش کنی خدایی را که یوسف را آفریده مدح و ستایش کن.

بزرگترین و برترین ادب،ادب با خدای عزّوجلّ می باشد که خالق تمام هستی است و بدین گونه است:

1.باید بدانی که خدای عزّوجلّ یکتاست و شریک ندارد؛ زیرا تمام عبادات با توحید محض صحیح است. در دعا آمده است: «خدایا: من با آنچه که تو از همه بیشتر دوست داری که توحید باشد تو را اطاعت کرده و با بدترین چیزها نزد تو که شرک باشد تو را معصیت نمی کنم، پس آنچه میان این دو است به من ببخش.»

2. باید بدانی خدا بر هر چیزی تواناست کریم و داناست، پس تمامی نیاز، امید و ترس تو فقط نسبت به او باشد و بس.حضرت امام سجاد علیه السلام فرمود: پروردگارا چه بسیار مردمی را دیدم که عزت را از دیگران خواستند و ذلیل شدند و ثروت را از دیگران خواستند و فقیر شدند.»*

3.باید انسان به عظمت خدای عزّوجلّ و قدرتش بر هر چیزی ایمان داشته باشد.چنانچه اگر کسی خود را با کوه بلندی مقایسه کند خویش را ذره ای بیش نبیند.

و چنانچه انسان موقعیت خانه خویش را نسبت به شهرش و شهرش را نسبت به کشور و کشور را نسبت به کره ی زمین و کره ی زمین را نسبت به مجموعه ی شمسی و مجموعه ی شمسی را نسبت به کهکشان راه شیری و آن را به تمام کهکشان ها و کهکشان ها را نسبت به تمام هستی در نظر بگیرد و به آن فکر کند،در مقابل عظمت الهی سر تعظیم فرود خواهد آورد و خواهد دانست که در چه موقعیت حساسی قرار دارد. و چنانچه معصیت این خالق عظیم را بنماید با این ضعفی که دارد چه قدر در اشتباه است.

و نیز این انسان نسبت به سایر مخلوقات الهی، مانند فرشتگان، حضرت محمدصلی الله علیه و آله) خاتم پیامبران و امام علی(علیه السلام) خاتم اوصیا و تمامی امامان،حقیر و کوچک است.

4.هیچ محبتی را بالاتر از محبت خدای عزّوجلّ قرار ندهد، بلکه تمامی محبت و مهرورزی را برای خدای عزّوجلّ، خالق کریم، بخشنده و مهربان به کار برد.

خلاصه کلام این که در زندگی همیشه کارهای خوب را به خداوند متعال نسبت بدهیم و بر خود مغرور نشویم که من بودم که این کار را انجام دادم همانند قارون که گفت:

(قَالَ إِنَّمَا أُوتِیتُهُ عَلَى عِلْمٍ عِندِی أَوَلَمْ یَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَهْلَكَ مِن قَبْلِهِ مِنَ القُرُونِ مَنْ هُوَ أَشَدُّ مِنْهُ قُوَّةً وَأَكْثَرُ جَمْعًا وَلَا یُسْأَلُ عَن ذُنُوبِهِمُ الْمُجْرِمُونَ).

[قارون‏] گفت: «من اینها را در نتیجه دانش خود یافته‏ام.» آیا وى ندانست كه خدا نسلهایى را پیش از او نابود كرد كه از او نیرومندتر و مال‏اندوزتر بودند؟ و [لى این گونه‏] مجرمان را [نیازى‏] به پرسیده‏شدن از گناهانشان نیست.

4)ادب نفسانی:

یعنی خداوند در فکر و جان ما بزرگ باشد امیرالمؤمنین در صفات انسان های بزرگ می فرماید:

«خداوند در پیشگاه این انسان ها بسیار بزرگ است و غیر خدا در چشمانشان بسیار کوچک. » 

فرآوری : محمدی               

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان