بخشى از آثار و بركات حضرت معصومه عليها السلام در قم

ورود حضرت فاطمه معصومه عليها السلام به شهر قم و دفن پيكر مطهر آن بانوى كبريا در اين شهر، آثار و بركات فراوانى را به همراه داشته است. از لحظه ورود نبيره رسول الله صلى الله عليه و آله به قم، پيوسته اين شهر از جهات فرهنگى، سياسى، اجتماعى، عمرانى و اقتصادى رو به رشد و پيشرفت نهاده است. تاثير اين واقعه تاريخى را مى‏ توان با مطالعه زواياى تاريخى اين شهر به دست آورد. بركات اين بانوى مجلله در شهر قم آنگاه به اوج خود مى‏ رسد كه بدانيم تاثير وجود آن حضرت در تحولات تاريخى، فرهنگى، مذهبى، اجتماعى نه تنها در محدوده يك شهر بلكه گاهى در كل كشور ايران بوده و يا حداقل وقايع وحوادث كشور ايران به نوعى مرتبط با شهر قم مى ‏باشد.

بركات حضرت معصومه در شهر قم و تاثير اين شهر بر كل ايران آنچنان مهم بوده و هست كه سال‏ها دل و ديده ميليون‏ها زائر و مجاور و جهانگرد را به خود مشغول داشته است. اين تاثير نه تنها براى زائران مشتاقى كه از راه‏هاى دور به عشق زيارت مرقد مطهر اين دخت عصمت و يادگار امام موسى عليه السلام با ارادت خالصانه به اين مكان مقدس مى‏ شتابند ملموس است‏بلكه حتى براى كسانى كه با انگيزه‏هاى غير مذهبى وارد اين مكان شده‏اند و يا از اين ديار عبور كرده‏ اند، پرجاذبه و شگفت‏ انگيز بوده است. در عظمت و شكوه ظاهرى اين بارگاه مقدس، حقيقت و معنويت‏ خاصى نهفته است كه ناخود آگاه هر بيننده‏اى را به سوى آن متوجه ساخته و دل و ديده‏ اش را صيد مى ‏كند.

در اينجا اعترافات چند تن از افراد خارجى را كه در قرن‏هاى گذشته از قم ديدن كرده و در لابلاى سخنان خود به نقش ارزنده اين بانوى ملكوتى و تاثير بارگاه آن حضرت در شهر قم اشاره كرده‏اند، مرور مى ‏كنيم.

«اوژن فلاندن‏» جهانگرد فرانسوى و دانشمندى كه در زمان محمد شاه قاجار در سال‏هاى 1219 و 1221 شمسى به اتفاق هموطن هنرمند خود «پاسكال كست‏» به ايران آمده است، در مورد اهميت و نقش شهر قم و مرقد مطهر حضرت معصومه عليها السلام چنين مى ‏نگارد: «مقبره فاطمه كه ايرانى ‏ها «معصومه‏» مى‏نامند در تمام مشرق، احترامى به سزا دارد و مردم از اكناف به زيارتش مى ‏آيند، فاطمه نوه على است. از پادشاهان ايران، شاه عباس دوم، شاه صفى و فتحعلى شاه در قم مدفونند. تيمور لنگ به قم چندان لطمه نرسانده و شايد از بركت فاطمه باشد» . (13)

«كارل بروگش‏» جهانگرد آلمانى نيز كه اوضاع ايران را در سده نوزدهم ميلادى از ديد مادى خود بررسى كرده است، در مورد عظمت ظاهرى شهر قم و حضرت معصومه عليها السلام چنين مى ‏گويد: «دورنماى قم به معناى واقعى كلمه از فاصله چند ميلى مى ‏درخشد، زيرا گنبد زيارتگاه اين شهر را با ورقه‏ هايى از طلا پوشانده ‏اند كه نور آفتاب را به شكل خيره كننده‏اى منعكس مى ‏كند. شاهان ايران علاقه زياد دارند به اين كه گنبد بناهاى مقدس را با ورقه‏ هاى طلا و نقره بپوشانند. طلا كارى‏ ها و نقره كارى‏ هاى زيباى ضريح مقدس واقعا چشم را روشن مى‏ كنند. خدمتكارانم پيوسته از شكوه و جلال گنبد و مقبره فاطمه در قم سخن مى‏گفتند.

نه فقط زندگان بلكه مردگان نيز به سوى اين مزار جلب مى ‏شوند; زيرا بسيارى از ايرانيان وصيت مى‏ كنند كه پس از مرگ در جوار اين بانوى مقدس دفن شوند. قم مدفن قديسين هم هست. بنا به گفته اهالى محل، قم داراى 444 امامزاده كوچك و بزرگ است‏» . (14)

به هر حال بعد از ورود حضرت معصومه عليها السلام به قم و دفن پيكر مطهر آن حضرت در اين سرزمين مقدس، علويان و سادات بيشترى به اين شهر روى آوردند، توجه شيعيان به اين نقطه فزونى يافت و علما و مشاهير شيعه در طول تاريخ به‏اين مكان مقدس توجه نشان دادند، مهاجرت به اين شهر زياد شد و موقعيت مذهبى قم تثبيت و استحكام تاريخى يافت.

قم با اين ويژگى‏ ها در ميان شهرهاى شيعه نشين از شهرت جهانى برخوردار شد و يكى از شهرهاى مهم جهان اسلام به شمار آمده و از مراكز مهم فرهنگى و فقهى شيعه گرديد و از همه مهم‏تر به عنوان هسته مركزى و پايگاه اصلى بزرگترين و باشكوهترين انقلاب در تاريخ جهان گرديد.

در اينجا به فهرست‏ برخى از نتايج ورود حضرت معصومه عليها السلام به شهر قم مى ‏پردازيم:

 

1- گسترش شهر قم

شهر قم به تدريج از شمال شرقى، به جنوب غربى كه محل دفن آن حضرت بود كشيده شد به طورى كه حرم فاطمه معصومه عليها السلام كه در حاشيه شهر قرار داشت، امروزه در مركز شهر و در آبادترين قسمت آن واقع است.

 

2- مورد توجه شدن قم

توجه پادشاهان و حاكمان و طبقات گوناگون مردم به اين شهر و كوچ بسيارى از افراد مشتاق اهل بيت عليهم السلام براى اقامت در آن، به خاطر مدفون بودن حضرت معصومه عليها السلام در اين شهر است.

 

3- استحكام مذهبى قم

قم از جنبه مذهبى استحكام ويژه‏اى يافته و مركز روحانيت‏ شيعه شد. و عده‏اى از بزرگترين علماى شيعه از آنجا برخاسته يا در آن اقامت كردند.

 

4- كثرت سادات در شهر قم

بعد از دفن حضرت معصومه عليها السلام عده بسيارى از فرزند زادگان امام حسن و امام حسين و موسى بن‏ جعفر و على بن موسى الرضا عليهم السلام و از فرزندان محمد حنفيه و زيد بن على بن الحسين عليهم السلام و اسماعيل فرزند امام صادق عليه السلام از اطراف به قم روى آورده‏ اند. از آنجا كه اين شهر از ابتدا مورد نظر آل على عليهم السلام بوده است و مردم قم نسبت‏ به اولاد پيغمبر صلى الله عليه و آله ارادت و علاقه خاصى داشته‏اند، به تدريج‏ بعد از ورود حضرت معصومه عليها السلام از نظر كثرت سادات، موقعيت‏بى نظير و يا كم نظيرى يافته است.

امروزه كثرت سادات قم، به خوبى محسوس و مشهود است و چند محله به نام علويان وسادات است كه بيشتر آن‏ها سيد هستند، از جمله محله سيدان، محله موسويان و محله موسى سلام بر مردم قم ! خداوند شهرهاى آنان را با باران سيراب كند و بركت‏ها را بر آنان نازل كند و بدى‏ هاى آنان را به خوبى مبدل گرداند. آن‏ها اهل ركوع و سجود و قيام و قعودند. آنان فقيه و دانشمند و اهل درك حقايق و روايت و عبادت نيكو هستند.

مبرقع و همچنين وجود سادات برقعى و رضوى و چاووشى و غيره نشانگر اين حقيقت مى ‏باشد.

 

5- توجه به امور امامزادگان

مردم قم از اوايل قرن سوم هجرى كه فاطمه معصومه عليها السلام در قم مدفون شد، در بزرگداشت مقابر اولاد پيامبر صلى الله عليه و آله همان تلاش را كردند كه در زمان حياتشان از آنان به عمل مى‏ آوردند. ساختن بناهاى مجلل و بارگاه و گنبد و وقف اموال در اين راه از جمله اين تلاش هاست. در دوره صفويه و قاجاريه، بعضى از جهانگردانى كه به ايران آمده و از قم عبور كرده‏ اند، در سفرنامه‏ هاى خود امامزادگان قم را وصف نموده و حتى در پاره‏اى از آن‏ها در تعداد امامزادگان افراط كرده‏ اند.

 

6- پرورش علماى بزرگ در شهر قم

يكى ديگر از بركات فاطمه معصومه عليها السلام، پرورش عالمان و انديشمندان بزرگ در اين شهر مى ‏باشد كه به نام بعضى از آنان اشاره مى ‏شود:

- على بن حسين بن بابويه قمى، پدر شيخ صدوق يا صدوق اول;

- محمد بن على بن بابويه قمى، معروف به شيخ صدوق و نويسنده نزديك به 300 كتاب در اصول و فروع;

- محمد بن حسن صفار، از ياران نزديك امام حسن عسكرى عليه السلام;

- احمد بن اسحاق قمى، وكيل امام عسكرى عليه السلام در قم و سازنده مسجد معروف امام به دستور آن حضرت;

- احمد بن ادريس قمى، از محدثان شيعى;

- زكريا بن آدم، از اصحاب امام رضا عليه السلام;

- ابوعبدالله محمد بن خالد برقى، اديب، محدث و نويسنده كتاب‏هاى مهمى همچون: التنزيل و التعبير، كتاب العلل، كتاب يوم و ليله (15) ;

- احمد بن محمد بن خالد برقى، منسوب به برقرود قم و نويسنده كتاب‏هاى فراوانى همچون: المحاسن، كتاب التبليغ و الرساله، كتاب التراحم و التعاطف، و ساير تاليفات وى كه به ده‏ها جلد بالغ مى‏ شود (16) ;

- على بن ابراهيم قمى، مفسر معروف;

- خواجه نصير الدين طوسى جهرودى معروف به استاد البشر و از افتخارات جهان اسلام;

- صدر المتالهين شيرازى، كه آثار برجسته فلسفى از جمله: اسفار اربعه، شواهد الربوبيه، شرح كافى و... را پديد آورد;

- ملا عبد الرزاق لاهيجى، فيلسوف وحكيم نامدار شيعه در قرن 11 و صاحب كتاب‏هاى شوارق الالهام و گوهر مراد;

- حاج ملا مهدى قمى نراقى، نويسنده جامع السعادات;

- ميرزا ابوالقاسم قمى (ميرزاى قمى)، صاحب قوانين و داراى كرامات بى شمار.

و صدها عالم و دانشمند و شاعر و وزير و مورخ و رجال علمى و مردان سياست و وزارت از اين خطه ظهور نموده‏ اند كه تفصيل آن در جاى خود بيان شده است. (17)

 

7- حوزه علميه قم

يكى ديگر از بركات مزار مقدس بانوى دو عالم، حضرت معصومه عليها السلام در شهر قم، رونق گرفتن حوزه علميه مى‏ باشد. تاريخ اين كانون علم و فقاهت‏ به قرن‏ها قبل بر مى ‏گردد. ابراهيم بن هاشم قمى، سعد بن عبدالله قمى، احمد بن اسحاق قمى، على بن بابويه قمى و ده‏ها محدث و عالم شيعى از اوايل قرن سوم هجرى به بعد، زمينه گسترش علم و ادب و حديث را در اين شهر ايجاد كرده بودند. اين حوزه علمى كم و بيش تداوم داشت و ترويج علم در اين شهر همچنان در طول تاريخ ثمرات پربارى به همراه همانا بهشت داراى هشت در است كه يكى از آن درها مخصوص مردم قم است. آنان شيعيان برگزيده ما در ميان ساير شهرها هستند. خداوند ولايت و محبت ما [اهل بيت] را با طينت آنان عجين كرده است.

مى ‏آورد تا آنكه مرحوم ميرزاى قمى عالم جليل القدر عصر قاجار، به اين شهر روى آورد و به حركت علمى اين ديار شتاب بخشيد.

هجرت ملاصدرا فيلسوف نامى شيعه به قم چهره ديگرى به اين حركت داد. سكونت مرحوم فيض كاشانى در قم و تاسيس مدرسه فيضيه در جوار حرم مطهر حضرت معصومه عليها السلام، رشد فكرى و فضاى علمى اين شهر را دگرگون نمود.

اين رشد علمى همچنان رو به بالندگى بود تا در سال 1315 شمسى مرحوم شيخ عبدالكريم حائرى پرچمدار علم و فضيلت از اراك به قم آمده و روحى تازه به كالبد اين كانون فقاهت و معنويت دميد. اقبال آيت الله العظمى بروجردى رحمه الله به قم، فعاليت‏هاى فرهنگى واجتماعى را در اين شهر تسريع نموده و همچنين ورود مراجع و دانشمندان بزرگ شيعى و همراهى آنان با حركت ‏حوزه علميه در شكوفائى آن نقش به سزايى داشت.

امروزه به بركت معنوى حضرت فاطمه معصومه عليها السلام، مجمع بزرگى از مراجع، آيات عظام و فقيهان و مجتهدان در اين شهر نورانى و ملكوتى ايجاد شده است كه مورد توجه جهانيان مى ‏باشد.

هم اكنون خيل عظيمى از طلاب و دانش پژوهان علوم اسلامى در اين حوزه مقدسه به تحصيل و تدريس اشتغال دارند كه با زعامت مراجع تقليد و تدبير مديريت‏ حوزه علميه قم برنامه ريزى ‏هاى خاصى براى توسعه و بارور نمودن هرچه بيشتر علوم اسلامى و تخصصى نمودن آن در حال انجام است كه آينده روشن و بالنده ‏ترى را نويد مى‏دهد. لازم به ذكر است اين زمانى مى‏ رسد كه از قم علم و دانش به ديگر شهرها از شرق تا غرب عالم منتشر مى ‏شود، تا جايى كه اين شهر اسوه و الگوى شهرهاى ديگر گشته و هيچ كس در روى زمين باقى نمى ‏ماند كه از قم به او بهره‏ هاى علمى و دينى نرسد تا آنكه زمان ظهور حجت‏ خدا و قائم ما فرا رسد.

رونق علمى شهر قم را امام صادق عليه السلام ده‏ها سال قبل از ورود حضرت معصومه عليها السلام به شهر قم، پيش بينى كرده و فرموده بود: «زمانى مى‏ رسد كه از قم علم و دانش به ديگر شهرها از شرق تا غرب عالم منتشر مى ‏شود، تا جايى كه اين شهر اسوه و الگوى شهرهاى ديگر گشته و هيچ كس در روى زمين باقى نمى ‏ماند كه از قم به او بهره‏ هاى علمى و دينى نرسد تا آنكه زمان ظهور حجت‏خدا و قائم ما فرا رسد» . (18)

 

8- انقلاب اسلامى ايران

از مهم‏ترين ويژگى‏ هاى شهر قم و آثار و بركات حضرت معصومه عليها السلام تشكيل هسته‏هاى مركزى انقلاب اسلامى ايران در اين نقطه حساس كشور مى‏باشد. شهر قم بستر قيام و انقلاب و پرورشگاه بنيانگذار جمهورى اسلامى ايران است.

اكثر حوادث انقلاب اسلامى با اين شهر مرتبط بوده است و البته به وقوع چنين حادثه‏اى در شهر قم در گفتار ائمه اطهار عليهم السلام نيز اشاره شده است و روايت معروف حضرت كاظم عليه السلام در اين مورد، قابل انطباق با انقلاب اسلامى ايران است. مطمئنا اگر انقلاب با عظمت اسلامى - كه از شهر قم ريشه گرفته و موج آن تمام نقاط عالم را تحت تاثير قرار داد - مصداق منحصر به فرد اين گفتار زيبا نباشد، حتما يكى از مصاديق آن خواهد بود; چرا كه ويژگى ‏هاى مورد ستايش امام هفتم عليه السلام دقيقا در مورد رهبر و مردم ايران صادق مى ‏باشد. آن ويژگى ‏ها عبارتند از:

1- رهبر آنان مردى از اهل قم است.

2- رهبر آنان مردم را به سوى حق مى‏ خواند.

3- پيروان و طرفداران او اراده و استقامتى قوى و آهنين دارند.

4- خستگى در آنان راه ندارد.

5- طوفان‏هاى حوادث آنان را متزلزل نمى ‏كند.

6- توكل بر خدا دارند.

 

7- به خاطر پارسايى پيروزند.

متن روايت چنين است كه امام موسى كاظم عليه السلام فرمود: «رجل من اهل قم يدعوا الناس الى الحق، يجتمع معه قوم كزبر الحديد، لاتزلهم الرياح العواصف و لا يملون من الحرب و لايجبنون و على الله يتوكلون والعاقبة للمتقين; مردى از اهل قم [به پا مى‏خيزد و] مردم را به حق فرا مى‏خواند. گروهى به يارى او بر مى ‏خيزند كه مانند قطعه ‏هاى آهن هستند، تندبادها [ى حوادث و مشكلات] آنان را متزلزل نمى‏ كند و از جنگ خسته نمى ‏شوند و نمى ‏ترسند و بر خدا توكل مى ‏كنند. پيروزى نهايى از آن پرهيزكاران است‏» . (19)

اين نوشتار را با كلامى از حضرت امام خمينى رحمه الله - كه به اين شهر افتخار ميكرد - به پايان ميبريم:

«قم حرم اهل بيت است. قم مركز علم است. قم مركز تقواست. قم مركز شهادت و شهامت است. از قم علم به همه جهان صادر شده است و ميشود و از قم شهادت به همه جا صادر مي‏شود. قم شهرى است كه در آن ايمان و علم و تقوا پرورش يافته، و... از زمان ائمه اطهار عليهم السلام مورد توجه اسلام بوده است، و از قم تقوا، شجاعت، شهامت، و همه فضايل به همه‏ جا صادر ميشد و صادر خواهد شد.

علمايى كه در قم ، من ادراك كرده ‏ام، كسانى بودند كه در دنيا نمونه بودند، در علم و در تقوا و من اميدوارم كه ادامه پيدا كند اين علم و تقوا در شهر شما تا زمان ظهور امام زمان سلام الله عليه‏» . (20)

1) مناقب، ج‏4، ص‏367; زندگانى حضرت موسى بن جعفر عليه السلام، عمادزاده، ج‏2، ص‏375.

2) حياة الامام الرضا عليه السلام، ص‏428.

3) وديعه آل محمد صلى الله عليه و آله، ص 12.

4) تاريخچه قم، ص‏16.

5) تاريخ مذهبى قم، ص‏92.

6) همان.

7) بحارالانوار، ج‏57، ص‏217; مستدرك سفينة البحار، ج‏8، ص‏598.

8) بحار الانوار، ج 57، ص 216.

9) بحارالانوار، ج 57، ص 216 و معجم احاديث المهدى عليه السلام، ج 3، ص 474.

10) اسراء/ 5.

11) بحارالانوار، ج‏57، ص‏216.

12) همان، ص‏215.

13) ماهنامه كوثر، ش‏9، ص‏73 و 74 با اختصار.

14) همان، ش‏12، ص‏65 و 66. با اختصار.

15) رجال نجاشى، ص‏335.

16) همان، 76.

17) براى اطلاعات بيشتر به «تاريخ مذهبى قم‏» مراجعه شود.

18) بحارالانوار، ج‏60، ص‏213.

19) همان، ج‏57، ص‏216.

20) صحيفه امام، ج 13، ص‏165.

http://www.karime.net